Arabische kunst: sluier, boerka, expliciet naakt

Aluminium, glas, staal, arabesken, mozaïeken en een dakterras met een fantastisch uitzicht op Parijs: een bezoek aan l'Institut du Monde Arabe is op zich al een sensatie. Doe daar nog een prikkelende expo bij, en u moest al onderweg zijn. Le corps découvert exploreert de aanwezigheid van naakt en het lichaam in de Arabische kunst. Geen onbeladen thema, dat een complexe geschiedenis met zich meedraagt.

"Vanuit de islamitische godsdienst bestaat er een afwerende houding tegenover het afbeelden van mensen en dieren", legt professor arabistiek en islamkunde Helge Daniëls (KU Leuven) uit. "Maar die afspraken zijn natuurlijk nooit helemaal nageleefd. Aandacht voor het lichaam is er altijd geweest in de Arabische cultuur en literatuur. In de zogenaamde klassieke periode, grofweg van de zesde tot de tiende eeuw, waren erotische, pornografische gedichten geen zeldzaamheid. Men was toen veel minder preuts dan nu, en ook met godsdienst ging men veel vrijer om."

Wat opvalt in de eerste zalen van de expo, is dat veel werken hier behoorlijk klassiek zijn. Zij dateren namelijk van rond 1900, een tijd waarin nog weinig ruimte is voor experiment. Libanese, Syrische en Egyptische kunstenaars ondernemen vanaf 1870-1880 de zogenaamde 'Grand Tour': ze trekken naar Europa, naar landen als Italië, Spanje, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Ze maken er kennis met de kunstscholen en academies en leren daar vooral naakt tekenen naar levend model.

Het aantal artiesten in de Arabische wereld stijgt gevoelig als de eerste academies voor schone kunsten worden opgericht in Caïro (1908), Beirut (1937) en Bagdad (1939). Begin 20ste eeuw vindt ook de zogenaamde Al-Nahda plaats, de Arabische renaissance. Vanaf dan komt er stilaan ruimte voor nieuwe bewegingen in de kunst. Zo is er de Libanese Huguette Caland, die vanaf de jaren 1950 het vrouwelijke geslacht op doek zette. Interessant detail: Caland was de dochter van de eerste president van Libanon, Bechara El Khoury, die van 1973 tot 1952 het land regeerde.

Toch zal het tot eind 20ste eeuw, begin 21ste eeuw duren voor Arabische kunstenaars ook echt beginnen spelen met clichés en zich overgeven aan het experiment. Op Le corps découvert zijn talloze wonderlijke voorbeelden van zulke experimenten te ontdekken. Referenties aan geloof, integratie en westerse beeldvorming zijn nooit ver weg. Die combinatie levert een frisse, onvermoede en soms verbluffende tentoonstelling op.

Er is bijvoorbeeld prikkelend fotowerk van Majida Khattari. Twee vrouwen kijken onbeschroomd, brutaal bijna, recht de camera in. De ene naakt, de andere gesluierd, of net omgekeerd op foto twee. Sluier, boerka, expliciet naakt: Khattari schuwt het spelen met de stereotypen niet.

Naast schilderkunst en fotografie biedt Le corps découvert ook plaats aan installaties. Intrigerend werk is er van Mahmoud Khaled. Camaraderie (2009) brengt Egyptische bodybuilders in beeld. Homo-erotische toespelingen worden gretig gemaakt en de obsessie voor het gespierde lijf neemt spottende proporties aan.

Is hier ook aanwezig: Mehdi Georges Lahlou. Geen onbekende. Enkele jaren geleden veroorzaakte hij in België nog ophef met zijn kunstwerk in een Brusselse etalage. Dertig gebedstapijtjes, 29 paar mannenschoenen, één paar rode naaldhakken. Na drie weken moest het werk verwijderd worden, wegens protest van moslims en beschadigingen aan de etalage. Humor en de islam blijft een moeilijke combinatie, zei Lahlou daarover, en precies daarom creëerde hij dit werk. Ook in Parijs flirt Lahlou met controverses. Tango (2010) mixt boudweg elementen van de islam en het christendom. We zien een soort van piëta, met een naakte Jezus (zichtbaar geslachtsdeel incluis) en een gesluierde Maria met behaarde benen en ongeëpileerde wenkbrauwen.

Het zijn maar enkele voorbeelden van de ongeveer zeventig kunstenaars die de toeschouwer in Le corps découvert kan ontdekken. Een straffe stoot van het Institut du Monde Arabe? "Zoals de meeste expo's zal ook deze eerder een nichepubliek aanspreken", legt Helge Daniëls uit. "Een publiek dat al vertrouwd is met kunst, en voor wie het vanzelfsprekend is om kunstvormen te zien waarin met naakt en lichamen wordt geëxperimenteerd. Voor de bredere laag van de Arabische wereld is dit natuurlijk wel een gedurfd concept, maar of zij hun weg zullen vinden naar een dergelijke expo, is nog maar de vraag." Een gewaagde tentoonstelling is dit dus misschien niet. Maar opwindend is ze wel.

Le corps découvert nog tot 15 juli in l'Institut du Monde Arabe, Parijs www.imarabe.org