Jupiter wees de wijzen de weg naar Jezus

Het begon allemaal met een stoffig muntje, halfvergaan, met een opdruk van een ram, uit de Romeinse tijd. Geen zeldzaam exemplaar. Op een muntenbeurs in New York kreeg de astronoom Michael Molnar het in handen, om het toe te voegen aan zijn verzameling. Toevallig zijn hobby, naast zijn werk als astronoom aan de universiteit van Jersey, in de VS. 'Veel te duur', lachte zijn vriend hem nog uit toen hij er vijftig euro voor neerlegde.

Hij hield er een gloednieuwe verklaring aan over voor de ster van Bethlehem. Uit het kerstverhaal, ja. "Of je nu gelooft niet, de ster van Bethlehem, die was echt", zegt Molnar.

Gisteren en vandaag zijn internationale wetenschappers bijeen in de universiteit van de Nederlandse stad Groningen om Molnars theorie te bespreken. Met dit congres viert de universiteit haar 400-jarige bestaan, en ook de verjaardag van het boek Vero Anno, dat de zestiende-eeuwse Duitse sterrenkundige en astroloog Johannes Kepler schreef. Ook al over de ster van Bethlehem.

In een telefoongesprek legt Molnar uit wat de munt hem vertelde. Toen hij die goed bekeek, en zich verdiepte in de geschiedenis van de vindplaats, ontdekte hij dat de ram destijds symbool stond voor Judea, het huidige Israël/Palestina.

Volgens de Bijbel trokken wijzen uit het oosten - Mesopotamië (het huidige Irak) - naar Bethlehem, en wees een ster hen de weg.

Molnar: "Ik kwam bronnen tegen waaruit bleek dat de wijzen uit het oosten, waarover de Bijbel vertelt, eigenlijk astrologen waren. Die bestudeerden niet enkel sterren, zoals wij astronomen nu doen. Zij keken naar sterrenbeelden, naar hoe planeten bewegen."

Simulatie

Met computersimulaties is heel precies na te gaan hoe het firmament er rond het jaar nul uitzag. En of er iets bijzonders te zien was in Mesopotamië, de streek waar de wijzen vandaan kwamen. Molnar keek door de ogen van astrologen naar de computersimulatie.

Wat hij zag: in het jaar 6 voor Christus stond Jupiter in het sterrenbeeld Ram, het symbool van Judea. Hij ontdekte dat Jupiter destijds werd beschouwd als de koningsplaneet, die duidde op de geboorte van vorsten.

Molnar: "Die constellatie komt heel zelden voor. Dat verklaart waarom de wijzen op weg gegaan zijn. Zij zagen iets wat de Joden niet zagen. Logisch: Joden deden niet aan astrologie. Dus was iedereen in Bethlehem nogal verbaasd over de komst van wijzen uit het oosten, die zeiden: 'Er is een nieuwe koning van de Joden'!"

Er klinkt opwinding in de stem van de onderzoeker: "We moeten denken zoals zij dachten. In moderne ogen ziet de hemel er rond de geboorte van Jezus saai uit, maar voor een astroloog van die tijd was die verbazingwekkend."

Puzzel samenleggen

Molnar deed zijn ontdekking zo'n tien jaar geleden. Peter Barthel, sterrenkundige aan de Groningse universiteit, vond het na tien jaar tijd om Molnars theorie eens tegen het licht te houden. Barthel nodigde bijbelwetenschappers uit, historici van de astrologie en astronomen: wetenschappers die elkaar zelden tegenkomen. Samen gaan ze proberen de puzzel te leggen.

"Ik ben fan van Molnars theorie", geeft Barthel meteen toe. Hij is behalve astronoom ook gelovig. Molnar lost hiermee namelijk ook een ongerijmdheid uit de Bijbel op, legt Barthel uit. "In het bijbelverhaal wisten Herodes en de inwoners van Judea van niks. Die werden verrast door de komst van de wijzen uit het oosten. Er staat eigenlijk maar weinig over in de Bijbel: dat ze in het oosten iets gezien hebben, en vervolgens naar het westen afreisden. Daar was tot nu toe geen verklaring voor."

Dat Mattheüs een sprookje vertelt, lijkt Barthel minder waarschijnlijk. "Een verhaal beklijft als er iets aan ten grondslag ligt. En dan vind ik dat de moeite waard om uit te zoeken."

In de loop der eeuwen is over de ster van Bethlehem een hele bibliotheek volgeschreven. De ster is aangezien voor een engel, een komeet, een ontploffende ster of een planeetconjunctie.

Of Molnars theorie ook bijval krijgt, moet nog blijken. Lang niet iedereen is zo overtuigd als de Amerikaan zelf. Het is bijvoorbeeld nog maar de vraag of de ram wel echt het sterrenbeeld van Judea was. Daar moeten specialisten in astrologie van de vroege oudheid in Mesopotamië iets over zeggen. En die zijn erbij in Groningen.