Sociale media, waar na-apers thuis zijn

Mensen leren kennen die je anders nooit zou ontmoeten en dus andere visies ontdekken. ln de oceaan van dagelijkse informatie onze weg zoeken en zoveel tegenkomen dat afwijkt van wat we zelf vinden, dat de hele klikonderneming van ons een veel rijker geinformeerd mens met een meer genuanceerde wereldvisie maakt.

Dat was zo ongeveer het ideaal dat samen met Facebook, Twitter en het internet zelf is geboren. Maar onderzoek bij ruim 1.800 Amerikanen door het Pew Research Center weerlegt het idee dat sociale media politieke participatie en de verspreiding van tegendraadse visies stimuleren. Wie regelmatig actief is op de sociale media is net minder geneigd zijn of haar opinie te verspreiden. De onderzoekers noemen het fenomeen 'de spiraal van stilte'.

De studie is gebaseerd op wat Amerikanen in 2013 vonden van de lekken die Edward Snowden organiseerde over veiligheidsdienst NSA die telefoongegevens en e-mails van burgers onderschepte, een kwestie die het Amerikaanse publiek in twee verdeelde.

De meeste ondervraagden waren bereid de Snowdenzaak te bespreken in sociale contacten, maar ze waren het minst geneigd dat op Facebook en Twitter te doen. Frequente gebruikers van Facebook en Twitter delen maar half zo vaak hun mening in vergelijking met wie die sociale media minder gebruikt, of dat nu online is of in echte contacten. Ook blijken sociale media helemaal geen alternatief voor wie zijn mening niet offline wil delen.

De rode draad in de resultaten is 'kuddegedrag'. Gebruikers van de sociale media zullen minder snel hun opinie luchten, maar als ze het doen, zullen ze dat dubbel zo vaak doen wanneer ze denken dat hun onlinevrienden of volgers het met hen eens zal zijn. Omgekeerd werkt hetzelfde principe: wie denkt dat het onlinepubliek het niet eens zou zijn, is nog minder geneigd de eigen opinie te verspreiden, ook offline onder bijvoorbeeld vrienden of collega's.

Dat suggereert volgens de onderzoekers dat de 'spiraal van stilte' livecontacten 'besmet'. Ook concluderen ze dat het sterke besef over wat je onlinenetwerk denkt ervoor kan zorgen dat je zelf eerder twijfelt om je mening te uiten. Gebruikers van sociale media zijn met andere woorden overgevoelig aan de permanente reacties en meningen van de wolk onlinevolgers rond hen, en dat beïnvloedt ook hun offlinegedrag.

Iedereen leest mee

Het team ziet verschillende verklaringen voor de resultaten. Eerst en vooral hebben mensen hoe dan ook de neiging gelijkgestemden en bevestiging op te zoeken. Sociale media hebben die trek van ons niet tegengewerkt maar net versterkt, klinkt het. Daarnaast suggereren ze dat debat op sociale media al snel erg persoonlijk wordt en dat mensen uitsluiten daarbij zeer vlotjes gaat. Omdat ze dat maar al te goed beseffen en al zulke digitale verbanningen zagen gebeuren, letten gebruikers, uit vrees voor isolatie, mogelijk beter op hun tellen dan wie dat fenomeen minder kent. Het feit dat velen online bevriend zijn met hogergeplaatsten of zelfs werknemers verklaart eveneens de angst om afwijkende visies te spuien.

Rob Heyman, die aan de VUB onderzoek doet naar sociale media, is niet verbaasd. "We zoeken altijd gelijkgestemden en de algoritmes van de sociale media zorgen er trouwens ook voor dat je vooral met mensen en posts en informatie in contact komt die het meest bij jouw voorkeuren aansluiten. Bovendien speelt zeker mee dat 'iedereen' meeleest. Meedelen op wie je gaat stemmen is bij ons bijvoorbeeld niet veel gebeurd. Echt democratisch debat tussen mensen met andere meningen zie je daarom niet zo vaak. De grote volksverheffing die internet beloofde is er op Facebook en Twitter alvast niet gekomen", zegt Heyman.

Wel zien hij en collega-onderzoeker Anna Berbers (KUL) dat op aparte niet-publieke fora waar je anoniem je mening kunt verspreiden rond bepaalde thema's dat wel ongeremd gebeurt. Heyman: "Net zoals Facebook en zelfs Google informatie op jouw maat snijden, raken mensen in aparte hoekjes en liefst anoniem 'bediend' van de meningen die ze graag horen."