'België móét bemiddelen in Oost-Congo'

Waar draait de strijd tussen de rebellen van M23 en het Congolese leger om?

Van Woudenberg: "De rebellen willen dat het Congolese regeringsleger opnieuw met hen aan tafel gaat zitten en dat het vredesakkoord van 23 maart 2009 uitgevoerd wordt. Dat akkoord stipuleerde dat de rebellen geïntegreerd worden in het Congolese leger. Maar de rebellen willen Kivu niet verlaten, ze willen hoge rangen bekleden en willen 'leuke' opdrachten. In Congo is het immers zo dat hoge legerofficieren hun inkomen aanvullen met de controle over mineraalrijke gebieden. Kortweg: de rebellen willen de absolute controle over Noord-Kivu. Het is een kwestie van macht, geld, economie en politiek."

Hoe is de situatie ter plaatse nu?

"De afgelopen tien dagen zijn er constant gevechten, momenteel in de buurt van Kibumba, op een twintigtal kilometer van Goma. De rebellen hebben eerder al gedreigd om de hoofdstad van Noord-Kivu in te nemen en doen dat nu opnieuw. Voorlopig hebben ze nog geen aanstalten gemaakt om ook effectief aan te vallen. Ermee dreigen is hun manier om onderhandelingen af te dwingen."

Er sijpelen ook onheilspellende berichten door over de toestand van de burgers.

"De situatie is erg verontrustend. Driehonderduizend burgers zijn hun huizen al ontvlucht. Bij ons lopen aanhoudend rapporten binnen over burgers die gedood worden en verkrachtingen van vrouwen en kinderen. Wat ons ook erg beangstigt is dat Rwanda rebellenleider Bosco Ntaganda, iemand die gezocht wordt door het Internationaal Strafhof in Den Haag voor oorlogsmisdaden, blijft steunen. Zonder de hulp van Rwanda stond de rebellengroepering M23 nergens. Volgens de recentste schattingen zijn ze slechts met een duizendtal, dat is behoorlijk klein. Ter vergelijking: het Congolese leger telt 120.000 soldaten. Dus normaal gezien zou het Congolese leger M23 gerust moeten aankunnen. Maar dat is buiten de hulp vanuit Rwanda gerekend. Rwanda is, net zoals het dat in het verleden al was, de gevaarlijke, dodelijk factor in het geheel. De internationale gemeenschap moet de druk op Rwanda opvoeren."

Welke vorm van druk moet dat zijn? Via diplomatieke weg of door middel van sancties?

"Het schrappen van militaire en ontwikkelingshulp door internationale donorlanden is een zeer krachtig en welkom signaal. Daarnaast is er ook een sterke diplomatie achter de schermen nodig. Ondanks het VN-rapport dat bewijst dat Rwanda een cruciale rol speelt in de bevoorrading van de rebellen en de bewijzen die we zelf verzamelden, blijft Rwanda alles ontkennen. Maar hun ontkenning klinkt steeds ongeloofwaardiger. Hun antwoord aan de VN lekte afgelopen weekend. Ik heb het kunnen inkijken en het is niet overtuigend."

Is er een kans dat Rwandees president Paul Kagame persoonlijk verantwoordelijk gesteld wordt en zich moet verantwoorden in Den Haag?

"Wanneer het Internationaal Strafhof oorlogsmisdaden onderzoekt, is het belangrijk te kijken vanwaar de steun komt. Wie levert troepen? Vanwaar komen de wapens? En zo kunnen ze wel eens over de grens uitkomen. M23 is immers niet de eerste groepering die steun krijgt vanuit Rwanda. En je moet bij dat onderzoek de hiërarchische ladder durven beklimmen. Wij zullen Den Haag altijd daartoe aanmoedigen."

Welke rol ziet u weggelegd voor België?

"De Belgische minister voor Buitenlandse Zaken reist binnenkort naar de regio en dat juichen we enorm toe. Hij zal een van de eerste buitenlanders zijn om tijdens de crisis een officieel bezoek te brengen. Hopelijk zal hij aan beide kanten van de grens een sterke boodschap geven. Het zou ook goed zijn als België zijn steun aan Rwanda kritisch onder de loep neemt. Een andere rol die voor België is weggelegd, is kijken welke ondersteuning de VN nodig hebben. Niet alleen bij de verdediging van Goma, maar ook op het vlak van informatieapparatuur.

"Daarnaast heeft België een belangrijke functie als bemiddelaar. Het verleden heeft immers bewezen dat Rwanda en Congo hier niet alleen uit zullen geraken. De Congolese regering blijft een zwakke regering die geen grip heeft op Oost-Congo, Rwanda blijft rebellen in Oost-Congo steunen. Ze hebben de hulp nodig van andere landen. Bij het vredesakkoord van 2009 was er internationale bemiddeling van de EU, de VS, de Afrikaanse Unie en België. Die constellatie moet nieuw leven ingeblazen worden. Zij kunnen met Congo, Rwanda en ook met buurland Oeganda een blijvende oplossing vinden."

Gelooft u echt dat die er ooit komt?

"Ik blijf optimistisch. Er is een oplossing mogelijk, maar of we die dit keer zullen vinden weet ik niet. Er zijn al zoveel akkoorden geweest, grote en kleine, die dan binnen het jaar of wat langer toch weer geschonden worden. Om te slagen, zou de internationale gemeenschap erop moeten toezien dat beide partijen zich aan hun afspraken houden. Dat ontbrak de afgelopen jaren een beetje.