Herziening grondwet biedt voor elk wat wils

Voor de klimaatactivist:

Het meest besproken van het veertigtal grondwetsartikels is ongetwijfeld 7bis, waarvoor klimaatactivisten dagenlang aan de Wetstraat hebben gekampeerd. Dankzij de aanpassing van dit artikel zou de volgende regering een klimaatwet kunnen opmaken met bindende doelstellingen. Beter laat dan nooit, oordelen voorstanders. Het artikel kon eigenlijk deze legislatuur al worden aangepast, maar het parlement besliste onlangs dat het nog te vroeg was. Als Senaat en regering akkoord gaan, komt er na de verkiezingen een nieuwe kans.

Op het eerste gezicht lijkt 7bis een lege doos, want het bevat geen concrete klimaatmaatregelen. Maar die doos kan na de verkiezingen van 26 mei worden gevuld. Met de vergroening of de afschaffing van salariswagens, bijvoorbeeld. Of het opleggen van strenge criteria voor de zuinigheid van woningen en fabrieken.

Merkwaardig genoeg geeft elke politieke partij zowat haar eigen invulling aan 7bis. Want de herziening zou nog veel meer mogelijk maken dan enkel een klimaatwet. Een schuldenrem, onder andere. Die zou bepalen hoeveel schulden onze regering mag maken, en dus ook hoe zwaar ze moet besparen in financieel zware tijden. Geen onbelangrijke discussie voor wie op pensioen gaat of langdurig ziek is.

Voor de pacifist:

Sinds de Belgische interventie in Afghanistan is het een doorn in het oog van elke pacifist: artikel 167 uit de constitutie. Al sinds 1831 bepaalt het dat onze regering ten oorlog kan trekken zonder de toestemming van het parlement. Enkel als ze het zelf nodig acht, moet de regering het volk informeren. Vandaar dat de regering-Verhofstadt I in 2001 zonder toestemming kon ingrijpen in Afghanistan. De interventie sleept al achttien jaar aan.

De bezorgdheid die leeft in het parlement is: wat zal ons land doen als Amerikaans president Donald Trump de spanning met Iran blijft opdrijven en Europa voor de keuze stelt om mee de confrontatie aan te gaan? Het is niet ondenkbaar dat de vraag in de komende jaren op tafel komt. De Kamer wil daar haar zegje over kunnen doen.

Hoe sterk die controle moet zijn, is voer voor discussie. In Duitsland en Italië moet de regering elke interventie vooraf bij het parlement toetsen. In Frankrijk en de Verenigde Staten moet het parlement tijdens de interventie haar goedkeuring geven. En in Nederland moet de regering het parlement een nota bezorgen over hoe ze de missie wil aanpakken en beëindigen. Uit die waaier moet België kiezen.

Voor de republikein:

Regeringsleden benoemen en ontslaan, wetten bekrachtigen en gratie verlenen aan veroordeelde misdadigers. Volgens de letter van de grondwet kan koning Filip het allemaal. In praktijk is het weliswaar de regering die bevoegd is, en doorgaans speelt de koning een passieve rol. Maar dat het ook anders kan, zagen we in 1990 toen koning Boudewijn zich verzette tegen de abortuswet.

Overtuigde republikeinen zullen nog even geduld moeten opbrengen, want de volgende legislatuur zal koning Filip nog altijd zijn krabbel onder wetten moeten zetten. Een puur protocollaire monarchie – zoals bijvoorbeeld in Zweden – is dus niet voor binnenkort. Laat staan een republiek.

Maar de rol van de monarchie kan wel worden teruggeschroefd, zoals in Nederland. Met de openstelling van enkele grondwetsartikels werpt de Kamer de vraag op of de koning nog altijd de regering moet benoemen, gratie mag verlenen aan criminelen en adellijke titels mag uitdelen. Dat leidt dan weer tot een meer fundamentele vraag: zijn de adelstand en de gratieverlening nog van deze tijd?

Voor de seculier:

De lessen godsdienst en zedenleer vervangen door het vak levensbeschouwing, ethiek en filosofie (LEF): moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UA en UGent) ijvert er al lang voor, en nu wordt het misschien ook mogelijk. Een meerderheid van N-VA, PS, sp.a, Open Vld en PTB stemde voor de openstelling van artikel 24 van de Grondwet.

Ook de scheiding van kerk en staat is opgenomen in de lijst van voor herziening vatbare grondwetsartikelen. Vandaag maakt de Grondwet nog geen melding van die scheiding, waardoor er volgens de liberalen nog te veel ruimte voor interpretatie is. Toch is het eerder een symbolische stap. Het voorstel om ook de financiering van religies vanuit de overheid te herzien, heeft de eindmeet niet gehaald.

Voor de vernieuwer:

In Antwerpen stemmen op een politicus uit Luik of Brugge? Wie weet kan het ooit, want de Kamer heeft het debat over de federale kieskring geopend. In dat geval zou u niet meer enkel kunnen kiezen voor politici uit de eigen provinciale kieskring, maar uit heel het land. Met het stemrecht vanaf 16 jaar, referenda op gemeentelijk en regionaal niveau, en initiatiefrecht voor burgers wordt de deur naar een modernere politiek op een kier gezet.

Volgens de Kamer zit er ook nog vet op de overheidssoep. Minder ministers, minder parlementsleden en minder senatoren moet kunnen. De afschaffing van de Senaat – door critici wel eens afgedaan als een kostelijk clubje van gebuisde politici – keurde ze echter niet goed. De vraag is ook of de Senaat akkoord zal gaan met haar eigen ontmanteling. Het rode pluche kan de afslanking namelijk ook blokkeren.