Waar zitten de Belgische vijanden van Erdogan?
Erdogan en de zijnen hebben een ware heksenjacht geopend op de Gülenisten. Maar wie zijn die aanhangers van Fethullah Gülen in België precies? En waarom lijkt het Westen hen nu automatisch als 'de goeden' te zien?
In Beringen worden middenstanders met Gülen-stempel geboycot door Erdogan-aanhangers. Het Brusselse hoofdkwartier van Fedactio, de Gülenistische koepelorganisatie van Turkse verenigingen in België, werd na de poging tot staatsgreep prompt belaagd. Hun woordvoerder Bahattin Koçak leeft momenteel zelfs ondergedoken. Dat de aanhangers van prediker Fethullah Gülen, die al sinds 1999 in ballingschap in de VS verblijft, tot in België toe moeten boeten voor een staatsgreep waarvan nog niet eens bewezen is wie erachter zat, is duidelijk. Veel minder bekend is wie die Gülenisten in België zijn en hoe breed hun invloedssfeer is.
Het gedachtegoed van Gülen wordt in België vertegenwoordigd door de Turkse krant Zaman Vandaag, de Lucerna-colleges, een leerstoel aan de KU Leuven, maar bovenal door Fedactio. Die socioculturele koepelorganisatie valt nog het best te vergelijken met beweging.net, het oude ACW. Fedactio telt 67 middenveldverenigingen, gaande van vrouwen- en jongerenorganisaties tot een ondernemersplatform. Het belangrijkste punt van verschil met beweging.net is het aantal leden. Fedactio mag dan naar eigen zeggen wel "de best gestructureerde organisatie van de allochtone gemeenschap" zijn, ze vertegenwoordigt hoop en al enkele duizenden Belgische Turken. Om maar te zeggen: de Gülenisten in België zijn een duidelijke minderheid binnen de Turkse gemeenschap, die overwegend pro-Erdogan is.
"Liefde en vrede staan voor ons centraal en we veroordelen alle vormen van geweld", vat Fedactio-staflid Mevlüt Akgüngör het Gülenisme samen. "Voor Gülen zijn er drie centrale problemen van de mensheid. Ongeschooldheid, wat we aanpakken met onze focus op onderwijs voor iedereen. Armoede, waarvoor onze ondernemers investeren in sociaal kapitaal. En polarisatie, wat bestreden moet worden door iedereen te accepteren in zijn hoedanigheid."
Projectsteun van overheid
Met religie heeft dat volgens hem weinig te maken, met politiek nog veel minder. "Wij onderhouden wel goede contacten met alle Vlaamse partijen, maar we zijn aan geen enkele gelinkt. Ook niet met de buitenlandse politiek, overigens. De Gülenisten in België delen enkel het gedachtegoed van Gülen, we zijn op geen enkele andere manier afhankelijk."
Ook niet financieel, benadrukt Akgüngör. Fedactio haalt haar fondsen bij gelijkgezinde ondernemers en sympathisanten, en krijgt - net zoals zoveel andere verenigingen - projectsteun van de Vlaamse en federale overheid.
Dat klinkt allemaal bijzonder transparant, maar dat is het blijkbaar toch niet helemaal voor de buitenwereld. Twee vooraanstaande leden van de Turkse gemeenschap in Vlaanderen, die beiden nochtans regelmatig te maken hebben met Fedactio, zeggen ook niet te weten hoe onafhankelijk de organisatie echt is, waar haar belangen liggen of welke achterliggende doelen ze wil bereiken. Tegenstanders suggereren ronduit dat de Gülen-beweging net heel strak, bijna militaristisch geleid wordt.
Lobbymachine
Professor Dries Lesage, Turkije-expert aan de UGent, meent dat de socioculturele Gülen-organisaties in Limburg en Gent effectief niet zo politiek gelinkt zijn. Maar in de politieke machtscentra van Brussel en Washington ligt dat wel even anders. "Er is een toplaag binnen de internationale Gülen-beweging die héél fel politiek is. Daar zit een gigantische netwerk- en lobbymachine achter en dito geldstromen."
Officieel beroept de Gülen-beweging zich er op een veel gematigder islam voor te staan, maar dat nuanceert Lesage. "Sla de speeches van Gülen er maar op na, dat ligt helemaal in de lijn van de visie van de conservatieve Turkse moslims." Het verschil tussen Erdogan en Gülen, vroeger bondgenoten maar sinds enkele jaren gezworen vijanden, is vooral dat die laatste zich heel erg op het Westen richt. Maar wat Lesage vooral zorgen baart, is de houding van het Westen ten opzichte van Gülen. En dan heel concreet: de neiging om Gülen, puur op basis van het tegen-Erdogan zijn en zonder verdere kanttekeningen, als 'de goede' te beschouwen.
"Ik zou graag opheldering hebben over waarom westerse media en regeringen plots niet meer schijnen te weten dat ze enkele jaren geleden lang niet zo happig waren op Gülen." Lesage verwijst naar kritische artikels die de afgelopen jaren verschenen in uiteenlopende internationale media en de machtstentakels van Gülen aankaartten. Een concrete aanleiding was er bijvoorbeeld in 2011 met het monddood maken van een journalist, Ahmet Sik, die een kritisch boek wilde schrijven over de Gülen-beweging. De man werd prompt opgepakt door de politiediensten, die door Gülen geïnfiltreerd zouden zijn.
Andere artikels gaan over de beïnvloeding van rechters en vooral over hoe Gülen, net zoals Erdogan, enkel uit is op macht. "Maar zulke kritische beschouwingen hoor je nu niet meer." De reden volgens de professor: dat de Gülenisten door het Westen beschouwd worden als dé mogelijkheid bij uitstek om invloed uit te oefenen op de Turkse politiek. De nieuwe gemeenschappelijke vijand Erdogan is daarvoor het perfecte bindmiddel.
Die kritische noot spoort niet meteen met het streven naar de vredevolle samenleving die gericht is op dienstbaarheid. Bij Fedactio wordt bij die suggestie afgemeten gereageerd. "Je moet kijken naar wat Gülen zegt en waar hij voor staat. De man is al bijna een halve eeuw een activist. Wij zien daar niks tegenstrijdigs in."