Antibiotica kunnen bacteriën niet meer aan
Ooit stierven mensen aan eenvoudige infecties, veroorzaakt door bacteriën. Antibiotica waren het antwoord. Maar de eencelligen worden almaar resistenter. Binnenkort staan we terug bij af en kan een ontsteking weer fataal worden, voorspelt de Wereldgezondheidsorganisatie. 'Het is vijf na twaalf.'
Ruim twintig jaar geleden begon professor medische microbiologie Herman Goossens (Universiteit Antwerpen) de alarmbel te luiden over AMR, of antimicrobiële resistentie. Dat wil zeggen dat bacteriën zich niet meer laten temmen door antibiotica. Goossens waarschuwde voor een toekomst waarin bacteriën opnieuw een ernstige bedreiging vormen voor de volksgezondheid.
"Die bedreiging is geen toekomstvoorspelling meer", schrijft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in een nieuw rapport. "Dit gebeurt nu, overal ter wereld. Iedereen, van elke leeftijd, in ieder land, kan erdoor getroffen worden."
Voor het eerst verzamelde de WHO informatie uit de hele wereld, uit 114 landen. Het beeld is weinig hoopgevend. "Als we niet dringend iets ondernemen, stevenen we af op een tijdperk waarin gewone ontstekingen en kleine verwondingen opnieuw dodelijk kunnen zijn", zegt Keiji Fukuda van de WHO. "Als we dat niet doen, zullen de gevolgen voor de volksgezondheid wereldwijd rampzalig zijn. Werkzame antibiotica zijn een van de pijlers waardoor we langer en gezonder leven."
"Het is een ernstige waarschuwing, maar ze is heel realistisch", zegt professor Goossens. "Het is van groot belang dat de WHO dit probleem nadrukkelijk op de agenda zet. Ik hoop dat de politiek nu wakker geschud wordt en dat er een sense of urgency komt."
Nochtans is het geen nieuw probleem. Penicilline werd ontdekt in 1928. Al in de jaren veertig doken er resistente bacteriën op. Hoe kwistiger we antibiotica gebruiken, hoe sneller bacteriën resistent worden. Dat mechanisme is reeds lang bekend, maar tot op vandaag is de boodschap onvoldoende doorgedrongen. Zeker in België niet, dat binnen Europa nog altijd in de kopgroep zit wat antibioticagebruik betreft, zowel in de menselijke geneeskunde als in de diergeneeskunde.
"Toen Herman Goossens daar twintig jaar geleden mee in de actualiteit kwam, vond men dat hij overdreef", zegt Europees Parlementslid Bart Staes (Groen). "Nu erkent iedereen dat het vijf ná twaalf is. Er overlijden mensen doordat bacteriën resistent zijn. Ik durf niet te zeggen hoeveel Europeanen jaarlijks nodeloos sterven aan een infectie als de ziekenhuisbacterie." De WHO durft dat wel: zij schat het aantal op 25.000 mensen.
Drie jaar geleden kondigde de Europese Commissie aan om samen met de farmaceutische industrie honderden miljoenen euro's te investeren in de ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Dat werd tijd, want de afgelopen drie decennia is er geen enkel écht nieuw antibacterieel geneesmiddel op de markt verschenen.
"Het onderzoek is ondertussen wel uit de startblokken geschoten, maar zoiets duurt lang", zegt Staes. "Eerst is er de ontwikkeling, vervolgens de tests en dan pas begint de hele procedure om een geneesmiddel goedgekeurd te krijgen. Drie jaar is te kort om al iets gerealiseerd te hebben."
Samen met andere experts stelt Goossens een beleidsplan op om volgende maand te overhandigen aan de informateur of formateur. "Hopelijk heeft de nieuwe regering er oren naar", zegt hij. "Zelf ben ik bezig met het opzetten van een netwerk van ziekenhuizen en laboratoria, zodat we klaarstaan om snel klinische studies op te starten zodra er een potentieel geneesmiddel is."
Point of no return
In Europa zijn politici te laat in gang geschoten, maar er gebeurt wel iets. "Gevaar dreigt niet meteen voor ons", erkent Goossens. "Af en toe duiken wel heel resistente bacteriën op, maar zo'n besmetting krijgen we meestal snel onder controle. Vooral in Aziatische landen is er een gigantisch probleem. Dat is hallucinant. Daar is het point of no return voor darmbacteriën wellicht al bereikt.
"Antibiotica worden er zeer vaak gebruikt, terwijl er een slechte hygiëne is. Dat is een dubbel probleem. Bacteriën kunnen zich overal handhaven én worden zeer resistent. Zoiets terugdraaien vergt gigantische investeringen. Ik ben zeer pessimistisch over wat daar gaat gebeuren op het gebied van resistentie."