Beeldenpark Middelheim bloeit helemaal open

Middelheim 2012 met o.m. Thomas Schütte in paviljoen Robbrecht & Daem tot 16 september in Middelheimmuseum, Middelheimlaan 61, Antwerpen. Open di-zo. Gratis. www.middelheimmuseum.be

Het is dit weekend feest in het Middelheim. Met muziek, woord, performances en natuurlijk beeld. Het Antwerpse openluchtmuseum heeft zichzelf opnieuw uitgevonden en is klaar voor de volgende tien jaar.

Over het Middelheimmuseum moeten we niet te bescheiden doen. Vanaf zijn ontstaan als beeldenpark in 1950 werd het beschouwd als een referentiepunt in Europa. De oorspronkelijke bedoeling van het museum en van de biënnales voor beeldhouwkunst, die er tot 1989 plaatsvonden, was om, na de de gruwel van de Tweede Wereldoorlog, kunstenaars uit alle hoeken van de wereld in een geest van vrede samen te brengen in een prachtige parkomgeving. Middelheim bouwde een indrukwekkende collectie op, met beelden van Auguste Rodin, Rik Wouters en Henry Moore, maar kende in de jaren 80 een serieuze dip. Vanaf 1993, toen Antwerpen culturele hoofdstad van Europa was, werd gekozen voor sterke tentoonstellingen met internationaal belangrijke kunstenaars en kreeg het aankoopbeleid een broodnodige stimulans: dat jaar werd onder meer werk getoond en aangekocht van Juan Muñoz, Thomas Schütte, Isa Genzken en Per Kirkeby.

In 2000 kreeg het Middelheim er zeven hectare park bij en bouwde architect Stéphane Beel een sculptuurdepot. De voorbije jaren zette het Middelheim zichzelf weer helemaal op de kaart met solotentoonstellingen van Leo Copers en Erwin Wurm, de controversiële opblaassculpturen en politieke video's van Paul McCarthy, en de spectaculaire Beam Drop, waarbij Chris Burden 'live' meer dan honderd stalen balken van 45 meter hoogte in een put vol vloeibaar beton liet vallen.

Nu, met Middelheim 2012, bloeit het beeldenpark helemaal open. Het nieuwe, half -open en grijsgroene paviljoen van de Gentse architecten Paul Robbrecht en Hilde Daem is dé blikvanger in de voormalige bloementuin Hortiflora, die vanaf nu integraal deel uitmaakt van het Middelheimmuseum en gereserveerd wordt voor tijdelijke tentoonstellingen. 'Het Huis', zoals het paviljoen eenvoudigweg heet, is een halfopen constructie die zich voorbeeldig nestelt te midden van het groen van het park: intiem en open, zichtbaar en onzichtbaar, opvallend en onopvallend. De wandelpaden van het beeldenpark lopen gewoon doorhet paviljoen, dat solide is maar tegelijk lichtjes lijkt te zweven omdat het rust op een betonnen sokkel. Het is een strakke staalconstructie, die door haar variërende hoogte en daken toch iets organisch heeft. Het 'weefpatroon' van de grote rasterpoorten verleent het paviljoen bovendien een serene dynamiek.

Paul Robbrecht, die ook gastcurator is van Middelheim 2012, nodigde de Duitse kunstenaar Thomas Schütte uit om als eerste een tijdelijke tentoonstelling op te zetten. Schütte maakte niet alleen sokkels en vitrinekasten die perfect aansluiten bij 'Het Huis' maar had tegelijk het lumineuze idee om sobere schabben te maken die eenvoudig vastgeklikt kunnen worden in de staalconstructie. Op die manier kan hij aan de wanden een reeks hoofden in gekleurd glas en keramiek presenteren. Schütte toont uitsluitend nieuw werk, waaronder ook een groep van zijn bekende poppen, maar deze keer in glas. Prachtig werk dat tegelijk ongemakkelijk stemt en een grimmige ondertoon heeft.

"In dit paviljoen willen we drie à vier tentoonstellingen per jaar brengen", zegt Menno Meewis, conservator van het Middelheimmuseum, die opgetogen is met de dynamiek die het beeldenpark eindelijk kan krijgen. "Onze volgende gast is de Britse beeldhouwer Antony Gormley (bekend van zijn honderd levensgrote zwarte figuren die hij in 2003 op het strand van De Panne installeerde, ER) en voor de volgende zomertentoonstelling gaan we in zee met de Belgische kunstenaar Hans Op de Beeck." Het voormalige Hortiflora zal alleen voor tijdelijke tentoonstellingen gebruikt worden, maar voorlopig heeft Meewis er enkele beelden uit de vaste collectie gezet om te kijken hoe ze passen in de 'groene kamers' - de met hoge hagen afgescheiden compartimenten van de tuin. De zwarte hond van Alexander Calder, de rode druppels van Henk Visch, de helblauwe strijders van Peter Rogiers en de gouden 'peer' van Tony Cragg - allemaal beelden zonder sokkel - komen uitstekend tot hun recht in het nieuwe groene kader.

Paul Robbrecht vroeg aan drie kunstenaars om een nieuwe installatie te maken. De Chinese dissident-kunstenaar Ai Weiwei heeft een brug ontworpen: een bescheiden sculptuur, die op eigen risico betreden mag worden. De vloer is opgebouwd uit houten balkjes die bovenaan een gekarteld reliëf vertonen - moeilijk om op en over te wandelen, dus. "Als je de houten blokken naast elkaar legt, vormen ze de grenslijn van China", aldus Meewis. Met dit werk levert Ai Weiwei dus toch weer een subtiele kritiek aan het adres van zijn thuisland.

De Zwitserse kunstenaar-performer Roman Signer heeft een sierlijke skischans gebouwd, een installatie die vandaag om 16 uur voltooid wordt met een eenmalige performance van de 73-jarige Signer. De kunstenaar zal een vat naar beneden laten rollen en het belooft spectaculair te zijn - meer vertellen zou de pret bederven. De derde kunstenaar die een nieuw werk levert is de Belg Philippe Van Snick. Naast het Braempaviljoen realiseerde hij een minimalistische fontein.

Het gebogen paviljoen dat architect Renaat Braem in 1971 ontwierp, zal vanaf nu gebruikt worden om delen uit de ruime collectie fragiele beelden te tonen - die sculpturen die niet aan wind en regen kunnen worden blootgesteld. Het Middelheim heeft ook in die rayon een mooie verzameling opgebouwd met werk van Giacometti, Zadkine, Käthe Kollwitz, Philip Aguirre en Benjamin Verdonck. "We gaan vanaf nu om de zes maanden telkens aan een andere curator vragen om met die collectie aan de slag te gaan, zodat we in het Braempaviljoen wisselende tentoonstellingen kunnen opzetten," zegt Menno Meewis.

De eerste gastcuratoren en tegelijk ook -scenografen zijn de Duitse modeontwerpers Bernhard Willhelm en Jutta Kraus. Zij hebben een bijna huiselijke sfeer ge-creëerd met een felgele loper, rudimentaire kasten, leestafels met catalogi en schuine stoelen. Verspreid door de ruimte prijken werken van Rodin, Barlach, Archipenko en Peter Rogiers. Tegelijk tonen Willhelm en Kraus ook enkele eigen video's. Thema is het menselijk lichaam.

Het 18de-eeuwse Middelheimkasteel werd aangepast om een onthaalbalie, museumshop, café en kantoren te kunnen herbergen. Het moet het centrum van het museum worden.

In één van de uithoeken van het park was deze week de Nederlandse kunstenaar John Körmeling (ontwierp het Nederlandse paviljoen 'Happy Street 'voor Expo Shanghai 2010, ER) nog volop aan het werk. Hij is al jaren bezig aan zijn onthaalpaviljoen, dat een van de nieuwe toegangen tot het park moet worden. Boven op zijn constructie - cirkels die een driehoek vormen boven een hartvormige vloer - heeft hij lichtgevende letters met namen van kunstenaars aangebracht die de bezoeker naar binnen moeten lokken: Rodin, Bijl, Visch, Cragg, etcetera.

Het Middelheim heeft zijn dynamiek definitief teruggevonden. De performances van Roman Signer (zaterdag) en Nick Cave, Nick Steur en Maria Hassabi (zondag), de fanfareclash (zaterdag) en de presentatie van een nieuw gedicht van stadsdichter Bernard Dewulf (zondag) zijn er even zovele voorbeelden van.