Franse ex-president verdacht - et alors?

Het was een unicum in de Franse geschiedenis: een ex-president die 18 uur wordt vastgehouden op het politiebureau. Pas om halfdrie 's nachts mocht hij terug naar Carla Bruni, nadat hij in staat van beschuldiging was gesteld wegens 'actieve corruptie'.

Voor het Franse tv-journaal ontkende Sarkozy gisteravond de verdenking, als zou hij beloofd hebben een goed woordje te doen voor rechter Gilbert Azibert, die een post in Monaco ambieerde. In ruil zou Azibert hem van binnenuit informatie verstrekken over de zaak-Bettencourt, waarin Sarkozy verdacht werd. Sarkozy ziet in het onderzoek een poging hem te vernederen en politiek kapot te maken.

Fictief baantje

Het is niet uitzonderlijk dat een ex-president van Frankrijk verwikkeld is in duistere zaken. Sarkozy's voorganger Jacques Chirac (1995-2007) werd veroordeeld omdat hij als burgemeester van Parijs zeven mensen een geheel fictief baantje had gegeven. In werkelijkheid waren ze politiek actief voor zijn partij. In deze affaire werd ook Alain Juppé veroordeeld, nu burgemeester van Bordeaux en mogelijke kandidaat voor 2017.

Chiracs voorganger François Mitterrand (1981-1995) was betrokken bij tal van affaires, maar werd nooit veroordeeld, ook omdat hij snel na zijn laatste ambtstermijn overleed. Zo liet hij journalist Edwy Plenel (ex-hoofdredacteur van Le Monde) en schrijver Jean-Edern Hallier afluisteren, uit angst dat zij het destijds nog geheime bestaan van zijn buitenechtelijke dochter Mazarine zou onthullen. Pas na zijn dood werden zeven voormalige medewerkers van de president hiervoor veroordeeld.

De lijst met schandalen is veel langer. Soms kon het bewijs niet worden geleverd: de schatrijke zakenman Patrice Pelat, boezemvriend van Mitterrand, profiteerde van handel met voorkennis toen het Franse staatsbedrijf Pechiney werd verkocht. In andere gevallen maakten politici zich schuldig aan laakbaar maar niet illegaal gedrag. Zo besteedde Jacques Chirac in acht jaar Parijs 2,1 miljoen euro aan 'zakgeld' voor eten, drinken en representatieve doeleinden.

Frankrijk is een land van affaires, complexe intriges die vaak maar half worden opgelost. Dan blijft de mist van verdenkingen hangen. Uiteraard heeft Frankrijk geen monopolie op zulke affaires. Zelfs Helmut Kohl, het schijnbare toonbeeld van Duitse degelijkheid, raakte in opspraak door de illegale financiering van zijn partij.

Toch heeft de Franse politiek kenmerken die corruptie, vriendjespolitiek en andere vormen van ongewenst gedrag in de hand werken. Van oudsher is Frankrijk een hiërarchisch land waarin autoriteit met eerbied wordt benaderd, zeker de president. Daarnaast is de 'politieke klasse' een tamelijk gesloten groep. Politici vormen de adel van de Republiek, een door het volk gekozen elite met haar eigen privileges.

Hiërarchie en beslotenheid bevorderen machtsmisbruik. Machtige en succesvolle mensen denken nogal eens dat regels alleen voor anderen gelden. Zo had Mitterrand er geen moeite mee zijn dochter Mazarine en haar moeder op staatskosten te huisvesten. Ook Sarkozy wordt door velen gezien als een hyperambitieuze, egomane politicus, die zichzelf tot held heeft geboetseerd.

Een beetje politicus heeft een imposant netwerk. Dat wordt ingeschakeld als gevaar dreigt. Daarom geloven de onderzoeksrechters dat Sarkozy zijn goede relatie Azibert best aan een mooi baantje in Monaco wilde helpen, in ruil voor informatie.

Tot voor kort waren Fransen tamelijk mild over hun ontsporende politici. Politiek werd gezien als een ambacht met zijn eigen rituelen, waartoe ook een zekere mate van corruptie en vriendjespolitiek behoren. In 2002 werd Chirac herkozen, hoewel er al talloze verhalen over zijn misstappen in Parijs de ronde deden.

Die houding is aan het veranderen, mede door de opkomst van het Front National, dat een groot nummer maakt van de tegenstelling tussen het zuivere volk en de corrupte elite. Tous pourri, ze zijn allemaal rot, is een opvatting die je steeds vaker tegenkomt.

Ook in bredere zin wordt Frankrijk minder hiërarchisch. De sociale kloof tussen burgers en elite wordt in toenemende mate als een probleem gezien. Gezien de crisis waarin het land verkeert, twijfelen ook steeds meer burgers aan de effectiviteit van een model waarin een kleine groep wordt uitverkoren om de samenleving te besturen, vaak na een opleiding aan de beste grandes écoles. De groep is te klein, vinden veel mensen, hun privileges zijn te groot.

Daarom beloofde president Hollande dat hij een 'voorbeeldige' regering zou gaan leiden. Dat is hem niet gelukt. Minister Cahuzac moest aftreden omdat hij gelogen had over een geheime bankrekening in Zwitserland. Presidentieel adviseur Aquilino Morelle moest vertrekken omdat hij in een vorig leven als inspecteur van de gezondheidszorg geschnabbeld had voor bedrijven die hij geacht werd te controleren. Wat wel voorbeeldig was: Hollande stuurde deze zondaars meteen weg.