Meer Belg dan Nederlander

"Voor de Nederlanders zijn we Belgen, voor de Vlamingen zijn we Hollanders." De 64-jarige akkerbouwer Frans Dieleman beschrijft de Zeeuws-Vlaming; wonend tegen de Belgische grens, afgescheiden van Zeeland en de rest van Nederland. "We knabbelen een beetje met België mee en een beetje met Nederland. We zijn niet ongelukkig. Dat is sinds 1814 de samenvatting."

Deze zomer is het tweehonderd jaar geleden dat soeverein vorst Willem I het 'besluit houdende de vereeniging van Staats-Vlaanderen met de provincie van Zeeland' ondertekende. Zeeuws-Vlaanderen grijpt het historische feit aan om de aandacht op zichzelf te richten. Om banden aan te halen met 'de overkant': Middelburg, Zeeland, Nederland. Maar vooral met de Vlamingen: beter een goede buur dan een verre vriend.

Tol betalen

Zeeuws-Vlaanderen is een levendige regio van gastronomie en toerisme. Met liefst vijf Michelinsterrenrestaurants en met de familiestranden van Breskens, Groede en Cadzand. Met de chemische industrie bij Terneuzen. Anderzijds is het een stille streek met gehuchten als Turkeye en Waterlandkerkje. Met aardappelvelden, vlas, maïs, knotwilgen, bordjes met 'Hier groeit HAK' en 'Pruimen te koop'. Hoge heggen omkaderen laagstamfruitbomen - geloof maar dat het hier in de herfst kan spoken.

De bevolkingskrimp is voelbaar. "Zeeuws-Vlaanderen heeft zelfs op de Emigratiebeurs gestaan. Je kunt hier komen wonen zonder dat je auto hoeft te worden ingeklaard", zegt Cor van Doeselaar (68), gepensioneerd elektrotechnicus. Hij zit in de tuin van het arbeidershuisje uit 1927 waar hij met Monique Sturm (59) woont. Ze hebben een stempelpost voor een fietsroute, in het halfhoge gras staat een groene motor met zijspan. De Turkse vlag wappert naast die van Zeeuws-Vlaanderen. Dit is Turkeye, een gehucht met vijftien permanente bewoners.

"De Zeeuws-Vlamingen worden een beetje miskend. De rest van Nederland denkt dat we achterlijk zijn", zegt Cor van Doeselaar. Buurtgenoot Frans Dieleman beaamt het. "Niemand weet waar we wonen, behalve de fiscus: we moeten betalen als we naar Nederland willen. De veerboot was vroeger gratis, de Westerscheldetunnel niet. In de Randstad stikt het van de tunnels. Moeten jullie daar ook elke keer tol betalen?"

Geografisch was het logischer geweest als de streek bij België had gehoord, vinden ze. Al zijn er zeker verschillen, zegt Monique Sturm. "Zeker vroeger vonden we België niet modern. De kinderen liepen er in schooluniformpjes."

Door de decennia heen kwamen de Belgen graag naar Zeeuws-Vlaanderen voor de in eigen land verboden vruchten. De Belgen stalden hier hun zwarte spaargeld, gingen er naar de seksshops, naar het naaktstrand in Groede, naar de coffeeshops in Terneuzen, naar de supermarkt voor de spotgoedkope boter. Veel van die voordelen zijn achterhaald, maar ze komen nog steeds. Om te eten in het mosseldorp Philippine, bijvoorbeeld. Of om een betaalbaar huis te kopen.

Omgekeerd is er weinig oog voor wat Vlaanderen deze regio te bieden heeft, zegt Frans Reyniers in zijn tuin in Aardenburg. De 61-jarige gepensioneerde ondernemer legt uit waarom Willem I de regio in 1814 opeiste en bij Zeeland voegde: het verschafte hem de macht over de Westerschelde en daarmee over de toegang tot de Antwerpse haven. "Rotterdam mag in zijn handen knijpen dat Zeeuws-Vlaanderen niet bij België hoort", zegt de voorzitter van de Stichting 200 jaar Zeeuws-Vlaanderen. "Dan waren wij hier de Tweede Maasvlakte van Antwerpen geweest en Rotterdam een stip op de kaart."

Reyniers, uitkijkend over de idyllische Stierskreek die aan zijn tuin grenst, is blij dat de geschiedenis anders heeft beslist. Maar stilstand is achteruitgang. Terwijl de Kanaalzone rond Gent wordt volgebouwd, stagneert aan deze kant van de grens de bedrijvigheid. "Dat zegt genoeg." De grote zeesluis komt eraan, waardoor er een open vaarverbinding naar Parijs wordt gerealiseerd. "De haven van Gent heeft al grond aangekocht, hier wacht men af." Antwerpen, Kortrijk, Gent, Brugge - daar moet Zeeland verbinding mee zoeken. "Dáár moeten wij snel naar het ziekenhuis kunnen. Dáár moeten onze jongeren gaan studeren, niet ver weg in Nederland. Dan blijven ze in de streek. Van krimp krijg je kramp, zeg ik altijd."

Vlaanderen

In 2008 bedacht Reyniers met een vriend de vlag van Zeeuws-Vlaanderen die bij steeds meer huizen wappert. "De mensen moeten trots zijn op hun streek." Het symbolisch hoogtepunt van het herdenkingsjaar was voor hem op zondag 20 juli, toen negentig zwemmers de Westerschelde overstaken van Vlissingen naar Breskens. "Moet je nagaan, de scheepvaart stilgelegd naar Antwerpen, met toestemming van de Nederlandse en de Vlaamse autoriteiten!" De Scheldebeker was sinds 1964 niet meer uitgereikt.

Inhoudelijk kijkt Reyniers uit naar het jubileumcongres in september. Voor zorg, onderwijs, economie en toerisme moet de regio meer met Vlaanderen samenwerken. De Nederlandse 'regelneverij' houdt veel kansen tegen, foetert Reyniers.

In het gehucht Turkeye zijn ze trots op Zeeuws-Vlaanderen, trots ook op wat Frans Reyniers probeert te bereiken voor hun streek. Alles met mate, dat wel. Akkerbouwer Frans Dieleman: "Ik wens deze streek niet al te veel industrie toe. Toeristen komen hier voor hun rust. Ik vind het niet zo erg dat het hier vergrijst."