Onbereikbare liefde door de tralies heen

et is zo'n beetje tot zijn mantra uitgegroeid de voorbije jaren, en dus herhaalde Bpost-topman Johnny Thijs het vorige week nogmaals in deze krant: "Komt de liefdesbrief terug? Ik hoop daar niet op. Heb ik de ambitie om de Belgen de waarde van de liefdesbrief opnieuw te leren ontdekken? Nee." Kern van zijn betoog: we schrijven met zijn allen minder brieven. En de toekomst van de liefdesbrief oogt al helemaal niet rooskleurig.

Ivo Versluys hoort het met lede oren aan. "Ik schreef tot voor kort bijna één liefdesbrief per week", zegt hij. "De liefde stopt niet achter de tralies, hé." Versluys spendeerde meer dan dertig jaar in gevangenissen of instellingen. Voor bankovervallen en inbraken, carjackings en schietpartijen. Eens buiten pende Versluys over zijn tijd achter de tralies boeken neer, met veelzeggende titels als Hittegolf en De slangenkuil. Binnen schreef hij ook. Liefdesbrieven.

"In de gevangenis ben je erg eenzaam, temidden van vele anderen", zegt Versluys. "En bovendien heb je veel vrije tijd, vooral 's avonds. Dan spelen die liefdesgevoelens vaak op. Als je een relatie hebt op het moment dat je in de gevangenis belandt, is het toch logisch dat je die niet wil laten verwateren? Ik schreef dus regelmatig liefdesbrieven, maar wel enkel naar vrouwen die ik ook effectief kende. Naar mijn vriendin uit Amsterdam bijvoorbeeld, met wie ik in totaal achttien jaar een relatie heb gehad."

Vaclav Havel en zijn Brieven aan Olga achterna. Markies de Sade misschien zelfs, wiens Brieven uit de gevangenis bijna driehonderd jaar na publicatie nog steeds tot de verbeelding spreken. "Ik liet me dikwijls inspireren door zinnetjes die ik toevallig had gelezen in een boek of tijdschrift", zegt Versluys. "Maar vroeger hadden gevangenen alleszins meer schroom, want de uitgaande brieven werden altijd gecontroleerd. Nu die controle is weggevallen, zijn liefdesbrieven steeds meer erotische brieven geworden."

In elk geval: via de liefdesbrief wordt De Onbereikbare, eveneens het thema van de literaire tournee Saint Amour die zich vandaag op gang trekt, toch benaderd. Met de pen recht naar hart en ziel. Letters verbinden, daar kan zelfs de hoogste bewakingsmuur niet tegen op. Met de Portugese dichter Fernando Pessoa stiekem om de hoek. "Liefdesbrieven zijn altijd belachelijk", zei die ooit. "Behalve voor degene voor wie ze bedoeld zijn." Om er aan toe te voegen: "Maar wie nog nooit liefdesbrieven schreef, die is pas belachelijk."

Inkt en minnekoorts vormen dan ook een explosief brouwsel. In de bajes misschien nog meer als erbuiten. "Ik was zeker geen uitzondering", zegt Versluys. "Ik heb gevallen gekend die elke dag een liefdesbrief schreven of kregen. Mijn buurman in de Begijnenstraat in Antwerpen heeft zelfs eens 250 brieven in één dag ontvangen, na een simpele, klassieke annonce. De meeste waren van vrouwen die nieuwsgierig waren of niet goed bleken te zijn in sociaal contact."

Hartjes op de envelop

Een gespreksonderwerp is die amoureuze post echter niet. Geen grootspraak hieromtrent, in de douche van vleugel B. "Er werd onder gevangenen niet veel over gezegd", vertelt Versluys. "De vrouw werd in de gevangenis louter als een object bekeken, waar enkel in vulgaire taal over werd gesproken. Maar als ik dan toevallig brieven van zogenaamde harde bolsters te lezen kreeg, bleek dat toch meestal louter façade te zijn."

Corresponderen met De Onbereikbare wekt dan ook twijfel op, zowel binnen als buiten de gevangenismuren. Angst, zelfs. Frustraties, misschien. "Als je zelf binnen zit, heeft de vrouw natuurlijk een grote macht", zegt Versluys. "Zij beslist of ze langskomt op bezoek of niet, en wanneer ze dat doet. Zij beslist ook of ze antwoordt op jouw brief of niet. Dat is wel iets waar ik soms nerveus van werd, ja."

Dat mocht ook Loes, 22 en vorig jaar enkele maanden stagiair in een Vlaamse gevangenis, aan den lijve ondervinden. "Kaartjes of brieven schrijven is echt een uitlaatklep voor de geïnterneerden", zegt ze. "Eén gast, van mijn leeftijd en onder zware bewaking, vond mij blijkbaar wel een toffe en gaf mij net voor Kerstmis zelfs een liefdesbrief mee. Zes pagina's lang, met hartjes op de envelop en een foto erin. Dat mag eigenlijk niet, maar het was best charmant."

Dat weet ook Martin Vandervelde. Jarenlang actief als cipier in Leuven Centraal, en ook als vakbondsman bij het ACOD, geniet hij nu van het pensioen. "Liefdesbrieven schrijven was lange tijd, en nu eigenlijk ook nog vaak, het enige communicatiemiddel met vrouw of geliefdes", zegt Vandervelde. "En dus keken ze er altijd in spanning naar uit als we 's morgens met de briefwisseling rondgingen."

Rolf Bas, inrichtingshoofd in de gevangenis van Sint-Gillis, bevestigt. "Wij hebben natuurlijk geen inzage in de briefwisseling, maar er wordt bij ons nog steeds zeer veel gebruik gemaakt van de klassieke briefpost", zegt Bas. "Gedetineerden hebben geen toegang tot internet of sms om eventuele geliefden buiten te bereiken, dus ik vermoed dat er op dat domein nog heel wat activiteit is."

Vermoed, want zoals gezegd heerst een verbod op inzage. "We houden wel altijd penitentiaire controle op de inhoud van de omslag, maar nooit op de inhoud van de boodschap", zegt Bas.

Prison groupies

Weinig verwonderlijk. Nog hardnekkiger dan voor het rockpodium heerst rond de gevangenismuren immers een sfeer van idolatrie. Van Marc Dutroux over Josef Fritzl tot Anders Breivik: hoe afschrikwekkender de daden, hoe talrijker de prison groupies. Denk ook aan Kim De Gelder en zijn Zweedse aanbidster, Angelina Elander. Schreef liefdesbrieven, wou zich aan een kruis laten nagelen, ving bot. Net als de jonge aanbidster van Freddy Horion, die zich na het abrupte einde van hun briefcorrespondentie in drank en drugs stortte.

Beate liefde door de tralies heen: het kan ook oprechter. Minder sympathy for the devil, meer schrijven om samen te blijven. Dat leert bijvoorbeeld het verhaal van François Troukens (zie kader, LDW). Of dat van William Neven en Rosie Verstraete. De één is een ongeletterde metselaar, veroordeeld wegens viervoudige moordpoging, de andere een West-Vlaamse boerin en sleutelfiguur in de zogenaamde 'beerputmoord'.

"LIEFDE IN DE GEVANGENIS!" staat eind 1996 in schreeuwerige letters op de voorpagina van het tijdschrift Blik. "Tussen Rosie en William is de jongste maanden iets moois gegroeid", klinkt het binnenin. " Ze schrijven mekaar dagelijks (...) Zowel William als Rosie zijn vastbesloten een nieuw leven te beginnen. Samen."

Iets verderop krijgt gerechtspsychiater Frans Mesotten de kans een en ander te kaderen. "Zulke briefrelaties kunnen enorme afmetingen aannemen", zegt hij. "Zodanig zelfs dat de partners er vast van overtuigd zijn dat ze smoorverliefd zijn en dat ze het ware geluk en een mooie toekomst hebben gevonden." Mesotten waarschuwt in dezelfde adem voor de terugkeer naar de werkelijkheid. "Het is altijd een goede zaak als de gedetineerden iets hebben om naar uit te kijken", zegt hij. "Maar de fysieke invulling van hun droomwereld is vaak dramatisch." Na jaren van opsluiting leven Rosie en William intussen opnieuw in vrijheid. Of ze nog steeds pennenvrienden zijn, is niet geweten.

Wel bekend, echter: de affiche van Saint Amour, vanaf vandaag tien dagen lang op toer langs de Vlaamse schouwburgzalen. Kleppers als Peter Buwalda, Wim Helsen, David Mitchell, Connie Palmen en David Vann sieren dit jaar het programma. Sven Speybrouck orchestreert, Dez Mona kwinkeleert.

En De Onbereikbare, die blijft tot nader order brieven krijgen. Want zoals Nelson Mandela, vanop het Zuid-Afrikaanse Robbeneiland, ooit aan zijn Winnie schreef: "Telkens als ik je schrijf, voel ik die fysieke warmte in mij die me al mijn problemen doet vergeten. En dan word ik helemaal vervuld met liefde."

'Saint Amour : De Onbereikbare' gaat vanavond in première in de Antwerpse Bourlaschouwburg.

Nog tot 19 februari op tournee in Vlaanderen.

www.begeerte.be