Kernramp kost kleine oorlog

De sociaaleconomische kost van een kernramp is zo enorm dat het uiteindelijk de burgers zijn die opdraaien voor de schade. Dat blijkt uit een analyse van de situatie in Japan, waar exact twee jaar geleden een aardbeving en tsunami een zware kernramp veroorzaakten. De schade wordt al geraamd op 186 miljard euro, waarvan 36 miljard is uitbetaald. Maar de verantwoordelijke uitbater van de ontplofte centrales, Tepco, kon zelfs dat bedrag niet opbrengen en is daarom genationaliseerd (zie kader). Resultaat: de gewone Japanner zal uiteindelijk de rekening betalen.

Het Franse nucleaire agentschap Institut de Radioprotection et de Sûreté Nucléaire (IRSN) trekt naar aanleiding van die situatie in Japan aan de alarmbel. Een gelijksoortig scenario in onze contreien zou nóg zwaarder uitvallen voor de gewone burger, zo vreest het IRSN. In een gedetailleerde berekening concluderen de Franse experts dat een kernramp ons zuidelijke buurland tussen 120 en 430 miljard euro zou kosten (zie kader), afhankelijk van de graad van controle op de radioactieve uitstoot, de windrichting en de omgeving.

In dat prijskaartje zitten: de kosten op een beschadigde site, de kosten door de radioactieve impact in de omgeving, de totale besmetting van grond en vooral van landbouwgronden, de kosten door het verlies aan elektriciteitsproductie en de imagokosten door bijvoorbeeld besmet voedsel, een krimpende export en een aantasting van het toerisme.

Radioactieve neerslag

Níét in de berekening zitten: de effecten op de nationale schuldenlast, negatieve reacties op de beurs en van investeerders. Daardoor zijn de Franse schattingen volgens de auteurs "eerder een onderschatting dan een overschatting".

Wanneer de kern van een reactor smelt maar de radioactieve uitstoot kan worden gecontroleerd, ligt de schade dus op 120 miljard euro, of 6 procent van het Franse bruto nationaal product. Ter vergelijking: de olieramp met de Erika in 2000 en de ontploffing in een mestfabriek in Toulouse in 2001 veroorzaakten rond 2 miljard schade. Bij ongecontroleerde radioactieve uitstoot lopen de kosten op naar 430 miljard euro, een hap van 20 procent uit het bnp.

"Dat is de kost van een kleine oorlog", aldus de auteurs. Ze wijzen er ook op dat de kosten van de ramp in Fukushima, voorlopig geschat op 186 miljard euro, lager liggen dan de Franse schatting, omdat in Japan veel van de radioactieve neerslag in zee terechtkwam, terwijl die in Frankrijk de landbouw zou treffen.

Voor België is geen aparte berekening gemaakt, al is in het parlement de vraag wel al gesteld naar aanleiding van de ramp in Fukushima. Maar omdat de bevolkingsdichtheid in ons land groter is dan bij onze zuiderburen, de afstand tussen de centrales en de bewoonde gebieden kleiner en de centrales van Doel ook nog eens vlak bij de Antwerpse haven liggen, schatten specialisten dat de bedragen voor ons land zeker niet lager zullen liggen.

"De Franse cijfers zijn van een grootteorde die zeker relevant is voor ons land", zegt professor Gilbert Eggermont (VUB), gespecialiseerd in nucleaire veiligheid. "Wat vooral een grote kost kan zijn waar men wellicht onvoldoende rekening mee houdt, is de ontsmetting van de omgeving."

Andere relevante berekeningen komen onder andere van de Europese Commissie, die de schade in vier nucleaire ongevalscenario's tussen 431 miljoen en 83 miljard euro raamt. Een Duitse analyse uit 2011 schat de kosten tussen 150 miljard en 6,3 biljoen euro.

Onverzekerbaar risico

Tegenover die torenhoge schattingen staat de uiterst beperkte aansprakelijkheid van zij die nucleaire centrales uitbaten. De ramp in Japan illustreert dat zelfs bij een onbeperkte aansprakelijkheid het onrealistisch is dat de uitbater de kosten kan dekken. Maar het plafond is in landen als België wel heel laag. Electrabel moet zelf de eerste 1,2 miljard euro van de schade bij een kernramp betalen. De Belgische staat legt 500 miljoen bij en de lidstaten die een conventie overeenkwamen over de kwestie nog eens 300 miljoen.

"Die 2 miljard euro staat in zeer schril contrast met de ramingen van de werkelijke kosten", zegt Eloi Glorieux, nucleair expert bij Greenpeace. "De vergoeding van 1,2 miljard euro die Electrabel zou ophoesten is goed voor 0,6 procent van de 186 miljard die de ramp in Fukushima tot nu kost. En het is slechts 0,28 procent van de door het IRSN geschatte kost."

De situatie is in zeer veel landen gelijkaardig, met uitzondering van Duitsland, Zweden, Zwitserland, Griekenland en India, waar de aansprakelijkheid onbeperkt is.

Twee conventies vormen de basis van het nucleaire aansprakelijkheidsregime en die tonen hoe regeringen aanvankelijk de nieuwe en dure kernindustrie een duw in de rug wilden geven met gunstmaatregelen. Een uitbater moet daarbij minimaal 700 miljoen betalen, de overheid 500 miljoen en 300 miljoen komt ten laste van de andere ondertekenaars van de conventie.

In ons land is afgesproken dat Electrabel nog een half miljard meer betaalt als het fout gaat. Electrabel is eigendom van het multinationale concern GDF Suez, waarvan de Franse staat met 35 procent grootaandeelhouder is.

Volgens de milieubeweging is de regeling achterhaald. "De nucleaire industrie is volwassen. Het houdt geen steek dat ze winst maakt met een onverzekerbaar product terwijl ze bij een ramp maar een klein deel van de schade zou betalen", zegt Glorieux.

Greenpeace stelt voorop dat elektriciteit uit kerncentrales onbetaalbaar zou worden als de uitbaters van kerncentrales op de commerciële markt een verzekering zouden moeten afsluiten die de reële kosten van een grote ramp zou dekken.

Zo rekende de Europese Commissie eerder al uit dat de stroomprijs dan zou verdrievoudigen. Een recente Duitse studie toont dat wanneer de werkelijke risico's met een verzekering zouden zijn gedekt, de prijs van elektriciteit uit kernenergie per kilowatt/uur, die nu op 0,10 euro ligt voor bedrijven en op ongeveer 0,20 voor gezinnen, zou toenemen met 0,14 euro bij een kleine ramp en met 67,3 euro bij een grote kernramp.

Opmerkelijk is dat het schaderisico van 1,2 miljard euro niet zoveel is, gelet op de balans van GDF Suez-Electrabel. Frankrijks grootste nutsbedrijf boekte in 2010 een winst van 84,5 miljard euro. Ook is de 1,2 miljard euro maar de helft van de 2 à 3 miljard euro die de Fransen incasseren aan nucleaire rente voor de kerncentrales van Doel en Tihange.

Naar aanleiding van de ramp in Japan is in ons land parlementair debat gevoerd over de kwestie en heeft de partij Groen een wetsvoorstel ingediend. "Die bescherming is een anachronisme geworden", zegt parlementslid Kristof Calvo, indiener van het voorstel. "Wij stellen voor dat de aansprakelijkheid onbeperkt wordt en er verzekeringsplicht komt tot het bedrag waarvoor dat op de verzekeringsmarkt mogelijk is."

Daarnaast wil de groene partij dat de wetgever duidelijk vastlegt dat GDF Suez op het moment van een kernramp niet met boekhoudkundige constructies komt waardoor enkel dochteronderneming Electrabel de rekening zou moeten spijzen. Ook betere regelingen voor de milieuschade en de verlenging van de termijn om schadeclaims te kunnen indienen van tien naar dertig jaar zitten in het wetsvoorstel vervat.

Veiligheid garanderen

Deze week verwachten Calvo en co. een antwoord van energieminister Melchior Wathelet (cdH). Calvo: "Zeker in het licht van wat in Japan gebeurt, zou het onlogisch zijn de huidige regeling te behouden. Dat zou betekenen dat de industrie winst blijft maken maar bij een ramp nauwelijks moet betalen."

Greenpeace wil dat ook de toeleveranciers van Electrabel aansprakelijkheid krijgen. Glorieux: "De ontwerpers van de reactoren, de constructeurs, de leveranciers van materialen en basisgrondstoffen zijn nu volledig vrijgepleit, wat onlogisch is. Als je dat verandert, komt meer geld beschikbaar om schade te vergoeden, en zullen deze bedrijven ook meer moeite doen om de veiligheid te garanderen."

Het Nucleair Forum, dat de belangen van nucleaire bedrijven en beroepsorganisaties in België behartigt, reageert afhoudend op de schadeberekeningen bij een kernramp. "De cijfers lopen erg uiteen, waardoor wij daar weinig zinnigs over kunnen zeggen", zegt woordvoerder Matthias Meerschaert. In het debat over burgerlijke aansprakelijkheid wil de atoomsector nog geen positie innemen. "Er bestaat nu eenmaal een wettelijk kader dat de aansprakelijkheidslimiet op 1,2 miljard euro vastlegt."