'Ik moet aan mezelf blijven twijfelen'

U hebt er wellicht al vaak moeten op antwoorden: waarom is The Killing volgens u zo'n succes?

Sofie Gråbøl: "Uiteraard was het voor ons allemaal een onzettende verrassing toen de serie ook in het buitenland bleek aan te slaan. We hebben ze echt gemaakt voor de Deense markt en dachten in het beste geval misschien nog een paar Scandinavische landen te bereiken. Als je iets maakt voor de televisie, weet je dat de afstandsbediening je ieder moment weg kan zappen. Daarom dat tv-makers almaar vaker de neiging hebben om series vol te stoppen met effecten, flitsende actie en snelle antwoorden. Er zijn wilde achtervolgingen, vuurgevechten en seksscènes en romantiek. Aan het eind van iedere aflevering moet er een dader gevonden worden en de zaak moet opgelost zijn.

"Toen de schrijver kwam aanzetten met het idee om twintig uur drama te doen waarin er maar één moord behandeld zou worden, was de reactie: 'Dat zal vervelend zijn'. Maar hij hield voet bij stuk. En dat was heel dapper van hem. Door vast te houden aan dat trage tempo kun je gaan neuzen in hoeken waar je anders in televisiedrama nooit komt. Er is veel meer ruimte voor nuance. Ik denk dat het succes van The Killing bewijst dat de mensen meer diepgang willen. En tegelijkertijd blijft het een spelletje waarbij de kijker moet raden wie de dader is. Maar het is niet omdat je entertaint, dat je de mensen niet een beetje aan het denken kunt zetten."

Je kunt The Killing als een whodunit omschrijven of als een misdaadserie, maar eigenlijk ook als soap voor intellectuelen. Of niet?

"Je kunt het ook omkeren en zeggen dat soap drama is voor mensen die weigeren te denken. Dus The Killing is drama. De toon van de serie is eigenlijk heel erg ingehouden. Dat is wat ik zo goed vind aan wat de schrijver doet. Hij geeft niet veel bloot. Over mijn personage weet je helemaal niets. Als ik een film of een toneelstuk bekijk en alles wordt me getoond of uitgelegd, dan verdwijnt mijn interesse. Maar als de schrijvers en de acteurs me bepaalde informatie onthouden, dan gaat mijn eigen verbeelding werken. Onze schrijver doseert. Ik was bijvoorbeeld heel erg tevreden over het einde van het eerste seizoen, waarbij je als kijker vooral met dilemma's achterbleef. Niemand was goed of slecht. Er waren geen winnaars, alleen verliezers. Ik ben blij dat onze schrijver meer vragen serveert dan antwoorden."

Mocht die schrijver, Søren Sveistrup, ermee stoppen, houdt u er dan ook mee op?

"Ja onmiddellijk, want The Killing is zijn ding. Hij is niet alleen de scenarist, hij zit ook in de montagecel en beslist over de casting. Ik help meedenken, maar het is toch in de eerste plaats zijn project. Hij heeft een heel unieke werkmethode. Normaal heb je als acteur niet zoveel contact met de schrijver. Maar bij The Killing is hij de constante en worden de regisseurs afgewisseld. Wat Søren zo uniek maakt is dat hij schrijft terwijl we draaien. Het vergt heel wat moed om zo'n werkmethode aan te durven. Stel dat de inspiratie niet komt, dan staat de hele ploeg te wachten tot hij iets verzint. Die methode heeft ook tot gevolg dat de voorbereidingstijd voor iedereen extreem kort is. Soms krijg je het script pas een dag voor je gaat draaien. Søren werkt met wat de acteurs hem geven. Iemand doet of zegt iets op de set en hij bouwt erop voort. Het is al vaak gebeurd dat mensen die maar een halve dag op de set moeten zijn, plots twee of drie dagen extra werk krijgen. Omdat hij ze iets heeft zien doen dat hem inspireert. Die manier van werken geeft het verhaal een eigen leven."

U bent constant met hem op de set aanwezig. Kunt u daardoor ook het verhaal naar uw hand zetten?

"Ja en neen. Het eerste seizoen weigerde hij me te zeggen welke richting het zou uitgaan. En dat vond ik bij momenten knap vervelend, maar dat hield me ook aan het raden. Maar ik heb wel mijn personage helpen opbouwen."

Klopt het dat u met het idee gekomen bent om de serie in Kopenhagen te situeren?

"Søren is naar mij gekomen met het idee om samen een serie te maken. We hadden in het verleden samengewerkt en dat klikte. Hij wou iets doen met een vrouwelijke commissaris in een klein stadje waar iedereen elkaar kende. Maar ik zei dat ik haar koel en afstandelijk wou spelen. Ik heb al zoveel rollen gedaan waarin ik heel emotioneel en begripvol ben, of heel emotioneel en hysterisch, dat ik eens het andere uiterste wou proberen. Het moest een vrouw zijn die zelf haar gevoelens niet toonde. Iemand die zo geobsedeerd is door haar werk dat ze al de rest negeert. Ik zal dan misschien gesuggereerd hebben dat zo'n koel personage misschien beter in een stad kon. En aangezien ik in Kopenhagen woon en dagelijks mijn kinderen wil zien, ja, het kan zijn."

Wat betekent The Killing voor Kopenhagen? De stad wordt in de serie als donker en grimmig afgespiegeld.

Ik las ergens dat de Deense Toeristenbond een wandeling door Kopenhagen wil organiseren met gidsen die je meenemen in de voetsporen van Sarah Lund. Ik weet niet of dat een goed idee is. Wat gaan ze tonen? Donkere steegjes? Maar Kopenhagen speelt zeker een grote rol in het succes van The Killing. De Amerikanen maken nu hun eigen versie van de serie, zonder Kopenhagen. Dat is een belangrijk element dat ze missen. De Amerikaanse versie is in Seattle gesitueerd. De Amerikanen kijken niet naar het drama van andere culturen, en dat is hun drama. Terwijl dat net een van de rijkdommen is van Europa. Wij kunnen elkaar films en tv-werk bekijken. We vertellen onze verhalen aan elkaar, leren elkaar kennen en begrijpen. En Kopenhagen kan daar wel bij varen. Plots is de stad exotisch."

De serie stelt Denemarken voor als een land waar de politiek rot is tot op het bot.

"Dat gevoel leeft tegenwoordig een beetje overal, nietwaar? Bekijk jullie politieke situatie. Nergens heb je gekkere toestanden dan hier. Overal bestaat het gevoel dat het partijensysteem met linker- en rechtervleugels gedateerd is. In Denemarken is er nog een klein verschil tussen links en rechts, maar niet meer zoals in de jaren zeventig en tachtig. Onze ideeën zitten over meerdere partijen verspreid. Ik kan niet zeggen dat ik me nog met één partij kan associëren. Misschien zou het moeten zijn zoals hier, dat er managers het land beheren, en dat de politici aan de zijlijn toekijken. Ze kunnen het niet meer aan. Misschien moeten we het hele politieke systeem eens heruitvinden."

Misschien moeten ze u erbij betrekken. U hebt toch voor alles een theorie. Over de trui die Sarah Lund altijd draagt zei u ooit dat ze zoveel zelfvertrouwen heeft dat ze haar seksualiteit niet hoeft te gebruiken om gelijk te halen.

"Eigenlijk ben ik meer en meer gaan denken dat ze haar seksualiteit verbergt. Het grappige is dat veel vrouwen haar als de ideale vrouw zien. Ze is sterk en weet wat ze wil. Terwijl ze volgens mij heel kwetsbaar is. Ze is rijp voor therapie. Ze kan niet met mensen omgaan."

Maar juist doordat ze zo raadselachtig is, kun je als kijker je eigen gevoelens op haar projecteren.

"Dat is het interessante aan het personage. Ook voor mij. Ik ken haar niet beter dan anderen. Ook voor mij zit ze vol geheimen. En ik vind dat leuk. Ik wil haar niet kennen. Toen ik jonger was, probeerde ik me op al mijn rollen zo goed mogelijk voor te bereiden. Ik moest alles over mijn personage weten. Hoe meer ik wist, hoe beter mijn vertolking zou zijn, dacht ik. Maar met ouder worden ben ik anders gaan werken. Ik ben veel meer geïnteresseerd in de vragen en wil geen antwoorden meer. Precies daarom twijfelde ik of ik nog een derde reeks wou doen."

Omdat u het personage zo goed kent dat het u niet meer kan verrassen?

"Waarom zouden we een derde reeks moeten doen? Het enige juiste antwoord is: omdat we nog niet klaar zijn met het personage. Dus aan de ene kant wil je haar wel beter leren kennen, maar aan de andere kant eigenlijk ook niet."

Het succes zal ook wel verslavend zijn.

"Nee, de derde reeks is de allerlaatste. Daar ben ik zeker van. Ik zit in een heel vreemde dans verwikkeld met Sarah Lund. Enerzijds wil ik haar karakter helemaal uitspitten en anderzijds niet. Wat als de scenarist plots komt aanzetten met een monoloog waarin ze bekent dat ze als kind misbruikt is door haar vader? Of dat ze gepest werd op school? Dat zou ik moeilijk kunnen slikken. Omdat dan opeens alle mysterie verdwenen zou zijn: 'O, was het dat maar!' Dus ik vind dat mysterieuze in haar juist leuk."

Is dat personage niet de hele tijd bij u? Herkent u haar niet in andere mensen die u tegenkomt?

"In zekere zin wel, maar sinds ik kinderen heb, heb ik mijn werk leren loslaten. Ik ontdekte dat er een knopje in je hoofd zit dat je aan en af kunt zetten. Tot mijn zeer grote opluchting. Ik heb altijd een heel sterke behoefte gehad om alles onder controle te hebben. Lukte dat niet, dan werd ik angstig. Die angst is gedeeltelijk verdwenen door kinderen te krijgen. Plots was ik bereid om open te staan voor wat er gebeurde. Ik werd op de ene of andere manier een stuk dapperder. Ik ontdekte dat het lukte om heel aanwezig te zijn op het werk, maar na de arbeidsuren helemaal niet meer aan dat werk te denken. Waardoor ik de volgende dag veel frisser aan mijn taak kon herbeginnen."

Dat zal in de praktijk toch niet altijd lukken? Je hebt toch ook dagen dat je kinderen je gek maken en dat je ernaar snakt om te kunnen werken?

"Je hebt gelijk, het is meer dan een job, het is een passie. Het vergt heel veel van een mens. Maar ik kan niet zonder. Ik kan ook niets anders. Ik ben ermee begonnen toen ik zeventien was. Ik weet natuurlijk waarover je het hebt. Je gebruikt jezelf op een andere manier wanneer je in een rol zit. Ik kan fysiek mijn werk achterlaten omdat ik de kinderen moet oppikken, maar in mijn hoofd blijven de radertjes draaien."

U gaat nu ook in Engeland werken. We zullen u zien in een nieuwe reeks van Absolutely Fabulous. Stapt u over op komisch werk om Sarah Lund van u af te schudden?

"Nee, trouwens, ik was net voor ik naar hier kwam op bezoek bij Jennifer Saunders en ik mag echt niets zeggen. Ik heb het gezworen. Nee, ik ben een heel rationele actrice. Als ik zeg dat de radertjes blijven draaien, dan heb ik het over het creatieve proces. Nog nooit heeft een rol me psychisch in de war gebracht, of dingen gedaan met mijn hoofd die ongezond voor me zijn. Mijn personage vreet niet aan mij en ik toon ook niet mijn politiebadge in de supermarkt. Ik ben niet erg emotioneel, wel heel rationeel. En dat is ook waarom ik zo geniet van de besprekingen met de scenarist: ik hou van structuur, ik schep graag orde in de dingen. Ik bouw graag aan het skelet van een personage, maar het vlees hoeft er niet zo nodig meer aan."

Maar het feit dat u nu komedie gaat doen...

"Ik heb altijd komedie gedaan, alles eigenlijk: drama, farce, Shakespeare, Strindberg, Ibsen... Voor mij heeft er nooit een grote Berlijnse muur gestaan tussen het zwaardere en het lichtere werk. Er zijn nog altijd veel acteurs die neerkijken op tv-drama. Ik snap dat niet. Als ik me maar uitgedaagd voel. Een misdaadserie is ook populaire kost. Maar wat voor mij telt is wat je doet met de camera. Je kunt binnen elk genre kwaliteit maken. Wat voor zin heeft het om Shakespeare te doen met een slechte regisseur en slechte acteurs? Voor mij draait het vooral om de mensen met wie ik werk. Prikkelen we elkaar? Dagen we elkaar uit? Maken we elkaar beter? Laten we elkaar plaatsen zien waar we in ons eentje nooit zouden raken?"

Sarah Lund is wellicht het succesvolste personage dat u ooit hebt gespeeld. Is ze ook uw favoriete personage?

"Dat zijn dingen waar ik nooit over nadenk. Ik zit thuis geen top tien van mijn favoriete personages te maken. Ik heb natuurlijk wel een speciale band met haar. Het is een vrouw die me intrigeert. En dat is ook de reden waarom ik erin toestemde om een tweede en een derde reeks te doen. Eerst zei ik van nee. Omdat het een ongeschreven regel is dat je jezelf nooit mag herhalen. Dat weet iedere schrijver, iedere schilder, iedere kunstenaar die iets gemaakt heeft dat werkt. Geen betere plek om de waarde van die regel te ontdekken dan het theater, waar je avond na avond hetzelfde stuk opvoert. De uitdaging daar is om het elke avond weer nieuw te maken voor jezelf. Hoe kun je jezelf verrassen? Hoe kun je jezelf uitdagen? Ik dacht dus dat ik mezelf niet meer zou kunnen verrassen nadat ik twintig afleveringen in de huid van Sarah Lund had gezeten. Maar toen ik er goed over nadacht, zag ik in dat er nog heel veel onontgonnen terrein was. En ook na de tweede reeks bleef ik mogelijkheden zien. Het is me nooit eerder overkomen dat ik zo lang aan één personage bleef vastzitten. Dus ja, ze is speciaal voor mij."

U zei het al, toen u de eerste serie deed, was er niemand die iets van The Killing verwachtte, nu is de serie in ongelooflijk veel landen een hype. Is er geen druk om aan de verwachtingen te voldoen?

"Ja, of je dat nu wilt of niet. Na een dag als vandaag, waar ik een eigen ster krijg op de dijk van Oostende en journalisten staan te dringen om een paar woorden van me op te vangen, zal ik mijn best moeten doen om mijn hoofd weer leeg te maken. Hetzelfde met de Bafta's in Engeland, hetzelfde met andere huldigingen, die ik tot een minimum beperk. Het is zalig om mee te maken dat de mensen genieten van wat je doet en dat ze, zoals ik hier vandaag meemaak, voortdurend hun waardering laten blijken. Het voelt aan als een warme omhelzing. Je komt in een land als België, waar je niemand kent, geen referenties hebt en mensen zijn dol op het werk dat je hebt gedaan. Dat is echt genieten. Maar je wilt niet stilvallen, ik wil me niet gaan herhalen. Ik mag niet vol zijn van mezelf. Ik wil onzeker zijn. Ik wil twijfelen. Ik mag zeker niet gaan denken dat ik goed ben in wat ik doe. Om beter te worden moet je altijd geloven dat wat je doet niet goed genoeg is. Je bent altijd op zoek. En ja, je staat onder druk. Als je de lat hoog legt voor jezelf, dan moet je ervoor zorgen dat je er de volgende keer nog over raakt."

Succes is slecht voor een acteur?

"Ja, het is slecht karma, in zekere zin. "

U hebt dringend wat tegenslag nodig.

"(lacht) Het is allemaal heel dubbel. Vooral met dit personage, Sarah Lund. Want zij is zo geheimzinnig en dan ontmoet je mij en zie je dat ik eigenlijk een gewone, waarschijnlijk redelijk aardige dame ben."