Frankrijk 'executeert' Fransen in het geheim

Sinds 2013 heeft Frans president François Hollande zijn geheime diensten verschillende keren groen licht gegeven om iemand te executeren. De socialist gaf zijn goedkeuring voor zo'n veertig geheime operaties in Syrië en in de Sahel waarbij speciale agenten mensen die op een dodenlijst staan, ombrachten.

In twaalf gevallen waren het Franse staatsburgers: acht in Syrië en vier of vijf in de Sahel-landen, waaronder Mali, waar Frankrijk militaire operaties uitvoert. Ook Abdelhamid Abaaoud, de Belgisch-Marokkaanse twintiger die achter de aanslag van november 2015 in Parijs zat en wiens netwerk de aanslag in Brussel uitvoerde, stond op zo'n lijst. In september vorig jaar plande de Franse geheime dienst een aanval op een huis in Raqqa waar hij verbleef, maar dat ging niet door omdat het risico op burgerslachtoffers te groot bleek.

Dat alles staat in het boek Erreur fatales van onderzoeksjournalist Vincent Nouzille en in aanvullende artikels door Le Monde-journalisten. Tegenover hen bevestigde Hollande de praktijken eerder al. "We willen de exacte plekken lokaliseren en gerichte aanvallen uitvoeren, zonder dat we deel uitmaken van de coalitie", zei hij in september 2015.

Juridisch drijfzand

Het gaat om aanvallen op gebouwen en andere plekken waarvan de inlichtingendiensten weten dat mensen op de dodenlijsten zich er bevinden, en om moordoperaties om één individu te 'neutraliseren'. Hollande zei al dat hij de afgelopen drie jaar toestemming gaf voor vier van die clandestiene individuele executies. Nouzille ziet aanwijzingen dat er, onder druk van de terreurdreiging, minstens tien keer zo veel zijn uitgevoerd, soms ook preventief.

Ook de VS en andere geallieerden passen de strategie toe. Voor België "is dat helemaal niet aan de orde", klinkt het bij defensieminister Steven Vandeput (N-VA). Maar volgens professor internationaal recht Jan Wouters (KU Leuven) is meer openheid nodig. "Onze overheid communiceert hier nauwelijks over. We weten niet of er al Belgen door Belgische F-16's zijn gedood. Meer transparantie zou beter zijn", zegt Wouters.

Wat bijvoorbeeld Frankrijk betreft, klagen Nouzille en Le Monde aan dat er geen enkele transparantie is, terwijl in de VS een parlementaire commissie de dodenlijsten te zien krijgt.

Experts zetten eveneens vraagtekens bij de wettelijke basis voor de geheime moordoperaties. Uit documenten van de Franse veiligheidstop blijkt overigens dat men daar beseft hoezeer de 'interventies' op juridisch drijfzand rusten. "We moeten de communicatie van overheid en parlementairen over de motieven, wettelijke basis en omvang harmoniseren om een debat over gerichte aanvallen en buitengerechtelijke executies te vermijden", zo staat er.

'Licence to kill'

Door het werk van Nouzille en Le Monde is net dat debat nu losgebarsten. 'Mag de staat onderdanen doden?' is de vraag die het luidst klinkt. Juridisch zit Hollande in een grijze zone. Het gaat om mensen die onder de Franse strafwet recht hebben op een eerlijk proces. Tegelijkertijd beschouwt de staat hen onder het militair recht als staatsvijanden, die in de strijd tegen het jihadisme mogen worden uitgeschakeld.

"Wanneer die Franse strijders aan de vijandelijkheden deelnemen, voorziet het internationaal oorlogsecht uitzonderlijk een licence to kill tegen de eigen burgers. Maar zijn ze gewoon ter plekke, bijvoorbeeld in een trainingskamp of als logistiek medewerker, dan zijn het burgers en eventueel verdachten die recht hebben op een proces", zegt Wouters. "Frankrijk stelt zich dus buiten het recht wanneer het verdachten die niet aan het vechten zijn, ombrengt. Informatie tegen hen kan verkeerd zijn. Wij zijn rechtsstaten, geen jungles."

Ook professor internationale relaties aan de UGent Sven Biscop ziet tenzij in gevechtssituaties geen wettelijke basis voor de gerichte executies. "Frankrijk heeft de doodstraf afgeschaft. Iemand die aanslagen plant, arresteer je en berecht je."