Volkspartij zoekt volk

In een oproep aan zichzelf, in het vandaag verschijnende rapport Politiek van waarde, neemt de partijtop zich voor vanaf nu te breken met de 'machteloosheid van eigen makelij' en te kiezen voor 'robuust idealisme'. De schrijvers, afkomstig uit alle geledingen van de partij inclusief de Tweede-Kamerfractie, willen radicale vernieuwing.

De PvdA, die dit voorjaar als verliezer van de lokale verkiezingen uit de bus kwam, heeft zich de afgelopen jaren te veel vereenzelvigd met de staat, als een pure bestuurderspartij. "Politiek lijkt zo gereduceerd tot het verzinnen en aan de man brengen van beleid (...) De veronderstelling is dat als het beleid goede resultaten heeft, de kiezer de partij zal belonen. Deze strategie is zeer armoedig geworden. Als het beleid voortkomt uit een agenda van bovenaf en niet van onderop, dan is het aan de man brengen van dat beleid vooral het brengen van slecht nieuws."

Het rapport vloeit voort uit de zoektocht die partijvoorzitter Hans Spekman na zijn benoeming begin 2012 initieerde: een verkenning naar 'een door waarden gedreven politiek'. Het woord SP valt niet, maar het verlangen naar de activistische, van onderop georganiseerde cultuur van de grote linkse concurrent klinkt door in vrijwel elke alinea. De PvdA wil 'radicale politiek' bedrijven 'met kleinschaligheid als norm', een partij ook die 'binnen en buiten het parlement strijdt voor een goed leven voor iedereen'. De nieuwe PvdA is een 'mobilisatiekanaal voor directe maatschappelijke actie'.

Dat resulteert in een reeks voornemens die volgens de opstellers losstaan van de verkiezingen voor Provinciale Staten en de Eerste Kamer in het voorjaar. "Het moet niet gaan over de toenemende kosten van de ouderenzorg, maar om de ouderen die niet de zorg krijgen die ze nodig hebben (...) Het moet niet gaan over het beperken van de kosten van de bijstand, maar over de kansen voor jongeren op werk (...) Het moet niet alleen gaan over de participatiegraad en de betaalbaarheid van de AOW (Nederlands pensioenstelsel, red.), maar ook over mensen die van oproepcontract naar flexbaan gaan, om mensen die veroordeeld zijn tot wegwerparbeid."

Regels en instituties

De commissie 'Einde aan de machteloze politiek' werd geleid door de Heusdense PvdA-burgemeester Jan Hamming. Hij zegt te willen voorkomen dat de PvdA 'een volkspartij zonder volk' wordt. "Nu worden we te veel vereenzelvigd met regels en instituties. Daar moeten we radicaal mee breken." Hij vreest niet dat de nieuwe koers de samenwerking met de liberale VVD bemoeilijkt. "Integendeel, het wordt duidelijker. Bij de VVD wordt elk besluit langs het liberale kompas gelegd. Wij hebben onze idealen om rijk en arm, hoog- en laagopgeleid te verbinden. Past een compromis daar niet bij, dan moeten we het niet sluiten."

"Ik ben niet van de afdeling sm", zegt Jan Hamming. "Dit rapport is niet bedoeld om onszelf te geselen. Wij zijn een vooruitgangspartij. Het is een dure plicht onszelf te vernieuwen."

Hamming presenteert vandaag zijn rapport aan de partijtop. Die heeft het al gelezen én omarmd. In een resolutie voor het partijcongres van januari legt het partijbestuur een reeks vernieuwingen voor aan de leden: voortaan staat niet de bestuurlijke realiteit voorop maar draait het om de 'waarden' van de PvdA. "De ideeënstrijd wordt niet uit de weg gegaan, we rekenen af met de machteloosheid van eigen makelij en laten ons niet beperken door de tijdgeest."

Hulplijn voor sukkelende politici

Om te voorkomen dat het bij voornemens blijft, stelt de partij 'ambassadeurs' aan die 'het goede voorbeeld geven'. Tot hen behoren een vicepremier, Kamerleden en burgemeesters. Zij vormen tevens een 'hulplijn' voor 'vastlopende' PvdA-politici. Voorts komt er verplichte scholing voor politieke functies en de plicht voor PvdA-politici op alle niveaus om ten minste een kwart van hun tijd onder de mensen door te brengen. "Op deze manier heeft de PvdA averechtse effecten van beleid snel in het vizier."

Zelfgeseling in de hoop op genade - het mag dan niet de bedoeling zijn, maar het blijkt toch ook niet te voorkomen: het rapport ademt een diepe onvrede over de partij die de PvdA geworden is. En verlangen naar de tijd toen de PvdA vooropliep op straat en de vanzelfsprekende spreekbuis was van de werkende klasse, ongehinderd door de SP van Marijnissen en Roemer.

De dagen, kortom, waarin de PvdA nog geen 'volkspartij zonder volk' dreigde te worden, zoals Hamming het zelf formuleert. Met het kwetsbare voornemen een 'straatplicht' in te voeren voor de eigen politici, maakt de partij zelf eens te meer duidelijk hoe ver ze inmiddels van dat ideaal is afgedreven.