'Gezond verstand' wordt wet

Het eerbiedwaardige rechtscollege maakt met het arrest een ommezwaai van jewelste. Tot drie weken geleden kon elke foute stempel, handtekening - kortom, elke misstap van een inspecteur - ertoe leiden dat de fraudeur vrijuit ging. "Dit jaagt echt een schokgolf door de fiscale advocatuur," oordeelt Luc De Broe, gewoon hoogleraar fiscaal recht

(KU Leuven) en vennoot bij advocatenkantoor Laga.

In dit specifiek geval gaat het om een fraude van anderhalf miljoen euro, waarbij de verkeerde ambtenaren van de Bijzondere Belastinginspectie (BBI) samenwerkten met hun collega's in Portugal. Voor zo'n vormelijke fout moet de fiscus dus niet langer zijn hele onderzoek in de vuilnisbak gooien.

Van boemannen tot helden

Met dit arrest van 22 mei zet Cassatie eigenlijk de mening van de gewone man om in rechtspraak. "Vijftien à twintig jaar geleden was er nog een zekere souplesse voor belastingsontduiking," meent De Broe. "Nu kantelt de publieke opinie in het voordeel van de fiscus."

Van boemannen worden belastingambtenaren meer en meer de beschermers van het gelijkheidsbeginsel. Dat maakt dat ze zich van de publieke opinie ook veel meer mogen veroorloven. Waren vroeger de Belgen die de mazen van het net vonden de helden, dan zijn dat nu steeds vaker de ambtenaren die deze fraudeurs betrappen. In hun onderzoeksmethodes mogen ze dus ook steeds verder gaan. Die mentaliteitswijziging vindt haar (voorlopige) eindpunt in de uitspraak van Cassatie.

In wezen gaat het hier om een botsing tussen het belang van de samenleving en dat van het individu. De samenleving is gebaat bij het correct innen van belastingen, en dus het straffen van ontduikers. Het individu heeft er echter alle baat bij als zijn rechten tot in het absurde worden beschermd. Versta: dat hij bij de minste fout van de controleur niets moet betalen aan de fiscus. "Hier oordeelt Cassatie dat het algemeen belang primeert op het individu," zegt De Broe.

Grote vissen vangen

De vraag blijft wel of, als je de grote vissen wil vangen, de kleintjes niet vooral in het net blijven zitten? Anders gezegd: zal de gewone man hier niet de dupe van worden? Daar zijn fiscale experts het hoegenaamd niet over eens.

Volgens de ene geldt het onwettig bewijs enkel wanneer de fraude een serieuze omvang heeft. "Er zit in het arrest wel degelijk de garantie dat het recht op een eerlijk proces niet in het gedrang komt," zegt De Broe. Volgens de andere zal de fiscus zich nu oppermachtig wanen en alles doen om bewijzen te vergaren. "Wat als de belastingsambtenaar privédata aftapt van uw computer?" werpt professor Michel Maus, docent aan de UGent, UA en VUB, op. "Wat als de controleur uw echtscheidingsdossier bij uw advocaat opvraagt? En wat als de controleur plots in uw tuin staat om uw verbouwing te bekijken?"

Maar die uitwassen kan de fiscus zelf in de hand houden. Er kunnen sancties komen voor ambtenaren die zich te veel vrijheid permitteren in het vergaren van bewijzen van fraude. Of fraudeurs kunnen op basis van een onwettig bewijs een lagere boete krijgen. Johan Van Overtveldt (N-VA), minister van Financiën, wil nog niets kwijt over zulke sancties of aanpassingen aan het fiscaal recht.

In het strafrecht geldt dit principe al langer. In 2003 besliste Cassatie al dat een onwettig bewijs voor strafzaken mag gelden. Ook toen schermden tegenstanders met grote woorden. Zij waarschuwden dat België zou afglijden naar een politiestaat, onderworpen aan de willekeur van agenten. Toch werd de 'Antigoon-toets' in 2008 gemeengoed in het sociaal recht. De vorige regering, onder Di Rupo (PS), goot dit principe in 2013 zelfs in een wet.

Erg origineel komt België hiermee niet uit de hoek. De Nederlandse cassatierechtbank betonneerde jaren geleden deze principes al. Hoe revolutionair dit dus allemaal hier mag klinken - eigenlijk kopiëren we gewoon het gezond verstand van de noorderburen.