Zika is wereldwijde bedreiging
Een 'explosieve toename' van besmettingen en kritiek van topwetenschappers als Peter Piot heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) onder druk gezet. Ze roept het zikavirus uit tot 'wereldwijde noodsituatie'.
Met ebola heeft ze het niet goed gedaan. Pas na vijf maanden sprak de WHO van een noodsituatie in West-Afrika. Elfduizend patiënten overleden aan het virus. Met de trage reactie op de snelle verspreiding van het zeer besmettelijke en dodelijke ebola, zegt wetenschapper Peter Piot, "heeft de WHO steken laten vallen".
Piot, de Belgische directeur van de Londense School of Hygiene and Tropical Medicine, is een van de topwetenschappers die de WHO heeft aangemaand om deze keer wél snel in te grijpen. Met succes: na een spoedvergadering heeft de organisatie besloten om zika uit te roepen tot 'een wereldwijde noodsituatie', de eerste sinds ebola. De WHO wordt wereldwijd coördinator in de strijd tegen het zich snel verspreidende virus. Zika wordt doorgegeven door de Aedes-mug die ook het - potentieel levensgevaarlijke - dengue overbrengt (zie grafiek). Het is niet dodelijk of besmettelijk, maar er bestaat geen behandeling of vaccin. Bovendien wordt het in verband gebracht met misvormde foetussen en de zeldzame zenuwaandoening Guillain-Barré.
Piot meent dat zika "zonder twijfel" een bedreiging vormt voor de volksgezondheid op de Amerikaanse continenten. De Amerikaanse professor Lawrence Gostin, expert epidemiebeleid, meent dat de WHO "achteroverleunt" in het zikadossier. "Vanaf het moment dat het virus in verband werd gebracht met afwijkende geboortes, had de WHO in actie moeten schieten."
Milde symptomen
In Colombia zijn meer dan twintigduizend besmettingen geregistreerd, met daarbij ruim tweeduizend zwangere vrouwen. Dat baart zorgen: zika is in verband gebracht met de geboorte van baby's met misvormde schedels. Brazilië heeft sinds oktober meer dan vierduizend borelingen met die aandoening - microcefalie - geteld. Slechts in zes gevallen is de link met zika ook echt bewezen.
WHO-directeur Margaret Chan zegt dat het nog niet is aangetoond dat het virus verantwoordelijk is voor verminderde hersenontwikkeling bij ongeboren kinderen, maar dat het risico wel erg groot is.
Er is in het algemeen nog heel weinig geweten over de ziekte, behalve dat ze al meer dan vijftig jaar bekend is. In Azië en Afrika leidde zika tot nog toe enkel tot milde symptomen. Wie besmet is, weet dat vaak niet. Dat is extra gevaarlijk voor zwangere vrouwen.
Het is ook onduidelijk hoe het komt dat het virus opeens wordt geassocieerd met akelige aandoeningen. Online circuleren complottheorieën over genetisch gemanipuleerde muggen die in Brazilië zijn uitgezet en zo voor een uitbraak in de deelstaat Recife hebben gezorgd. Daar is het virus nu sterk aanwezig. Een meer plausibele verklaring is dat de bevolking in Midden- en Zuid-Amerika gewoon nog niet bestand is tegen dit voor hen onbekende virus, waartegen in andere delen van de wereld wel al weerstand is opgebouwd. Verspreiding naar Europa en andere koudere delen van de wereld is onwaarschijnlijk. De mug die het virus verspreidt, gedijt het best in een tropisch, vochtig klimaat en in een stedelijke omgeving. Wel meent een aantal wetenschappers dat het gebied waar deze mug voorkomt, is uitgebreid door klimaatverandering.
Maar dat is het grote probleem: men weet het niet. En dat zorgt voor verwarring.
Abortus
In Zuid-Amerika worden wel harde preventieve maatregelen aangekondigd. Vrouwen krijgen het advies een zwangerschap uit te stellen, volgens de Ecuadoriaanse president zelfs twee jaar. In Brazilië zouden ze nu toch de doorgaans moeilijk toegankelijke procedure van abortus mogen ondergaan. De regering heeft bovendien een wet goedgekeurd die preventiemedewerkers toegang verschaft tot panden die onbewoond zijn of waarvan de eigenaar niet meewerkt. De tijgermug plant zich voort in stilstaand water; een plasje in een bloempot volstaat.
De Verenigde Naties schatten dat het aantal gevallen in Noord- en Zuid-Amerika kan oplopen tot vier miljoen.