Een blanke kerkvader of een zwarte. Maakt het wat uit?

Er wordt druk gespeculeerd over de opvolger van Benedictus XVI. Niet alleen circuleren er namen, maar vooral ook continenten. Wordt het niet de hoogste tijd voor een zwarte paus? Met evenveel gemak wordt het een blanke paus. Krijgt het christendom immers niet de zwaarste klappen op het oude continent? Of een Latijns-Amerikaanse paus. Telt dat continent niet het grootste aantal katholieken? Of een gele paus: de belangrijkste groeipolen van de wereld situeren zich in het Oosten. Wat maakt het uit welke kleur de volgende paus heeft? Feit is dat hij voor een haast onmogelijke taak staat: de eenheid bewaren in een kerk die immens divers is én die zich op elk continent voor andere uitdagingen geplaatst ziet.

Door onze beperkte, eurocentrische bril weten we nog niet half waarmee de toekomstige kerkvorst geconfronteerd wordt. In het Westen blijven we al decennialang gefocust op enkele disciplinaire kwesties en vooral een heleboel ethische thema's (ivf, abortus, euthanasie, voorbehoedsmiddelen en homoseksualiteit). Doordat deze dossiers al decennialang aanslepen is in het Westen bij velen het enthousiasme voor de kerk bekoeld. Bij een grote groep zijn de gevoelens van antipathie zelfs omgeslagen in totale onverschilligheid.

Healingbeweging

De meeste katholieken leven tegenwoordig in Latijns-Amerika. Zij staan voor een plethora aan uitdagingen. De recente politieke en economische ontwikkelingen stellen dat continent voor dezelfde uitdagingen als het oude Europa. De economische boom in sommige van die landen zorgt voor secularisatie en globalisering. Maar ook op religieus vlak dienen zich immense uitdagingen aan: de religieuze competitie tussen de verschillende christelijke families is immens. Op spiritueel vlak staat de kerk voor de bijzonder moeilijke uitdaging om het geloof van de Latijns-Amerikanen te verdiepen. Het christendom is er bijzonder devotioneel en vermengd met restanten van de oude godsdiensten van dat continent.

Er is ook goed nieuws. De scherpste conflicten tussen kerk en staat zijn grotendeels achter de rug. Het komt er nu voor de kerk op aan om een verzoenende rol te spelen in de oude tegenstellingen. Terwijl in Europa de kerk niet moet durven tussen te komen in politieke aangelegenheden, roepen veel Latijns-Amerikanen dat de kerk krachtiger zou moeten ingrijpen in de politiek om meer structurele rechtvaardigheid te realiseren voor de armsten.

Eenzelfde spirituele uitdaging zal de toekomstige paus in Afrika aantreffen. Ook daar is het katholicisme een mengvorm van magische praktijken, vooroudercultus en christelijke elementen. Op plaatsen waar de katholieke kerk niet voldoende antwoorden biedt op de noden van de mensen, nemen talloze sectarische bewegingen het over. Ook voor Latijns-Amerika is dat een bijzonder groot probleem: de opmars van christelijk geïnspireerde healingbewegingen. De analyse van dat succes wordt door de Afrikaanse bisschoppen verklaard door het eurocentrisme van de katholieke kerk. De healingbewegingen lijken wél oog te hebben voor de concrete noden van de doorsnee-Afrikaan. Daarnaast heeft Afrika zo zijn eigen disciplinaire problemen: kinderen krijgen vóór het huwelijk is er cultureel sterk verankerd, alsook polygamie.

De grootste uitdaging komt wellicht uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Heel zachtjes dringt in het Westen door dat de Arabische Lente in een herfst is uitgemond. Binnenkort is het winter voor de meeste minderheidsgroepen, waaronder de christenen. Zal er na Assad in Syrië nog plaats zijn voor diversiteit? Hetzelfde is aan de gang in Egypte en Nigeria. Het Midden-Oosten is nooit de islamitische monocultuur geweest die in de hoofden van sommige islamofoben leeft. Integendeel zelfs! Eeuwenlang hebben minderheidsgroepen (christenen, joden en diverse strekkingen van moslims) er hun plek gevonden. Daar lijkt stilaan een einde aan te komen. Steeds meer minderheidsgroeperingen worden weggepest en zelfs uitgemoord. Hoe gaat de opvolger van Benedictus daarmee om?

Terug naar de essentie

De wereld verandert in sneltempo. Getuige daarvan de groei van de katholieke kerk in Azië. Azië telt 60 procent van de wereldbevolking en is een jong continent in volle expansie. Het heeft drie grote uitdagingen voor Rome. Azië heeft een heel eigen cultuur, een heel eigen godsdienstbeleving en herbergt binnenkort miljoenen slachtoffers van een steeds breder wordende kloof tussen rijk en arm. Niet iedereen kan er profiteren van de boomende economie.

Doorheen al deze ontwikkelingen zie ik voor de volgende bisschop van Rome eigenlijk maar één grote uitdaging: terug naar de essentie van het evangelie. De kerk hoeft zich niet te verliezen in diplomatieke spitsvondigheden en machtsspelletjes. Indien ze zich zonder complexen - maar ook zonder hoogmoed - focust op een evangelische aanpak van de uitdagingen die zich aandienen, zal ze opnieuw respect afdwingen van gelovigen, andersgelovigen en ongelovigen.

Te veel uitdagingen voor één mens? De verleiding wordt groot om de paus in politieke termen te denken. Echter, de kerk zoekt geen politieke paus, maar een paus die om kan met wereldpolitiek. Een paus die politiek bedrijft, kan niet de oplossing zijn. De paus moet een figuur zijn die boven de politiek staat: de paus is een spirituele leider. Daarin schuilt net het recept voor een mogelijk succesvol hanteren van al die uitdagingen. Indien de volgende paus radicaal de boodschap van het evangelie uitdraagt en daarbij even radicaal de kaart van de vrede trekt, kan hij uitgroeien tot iemand waar de wereld naar luistert.