Emoties herkennen, daar zit een kleurtje aan

Door Eline Delrue

Waarom zien we de wereld rondom ons in kleur, en niet gewoon in zwart-wit? In het juninummer van Biology Letters onthult de Amerikaanse neurobioloog Mark Changizi het antwoord: omdat we naakte apen zijn. Het team van Changizi onderzocht de kleurveranderingen op de huid van mensapen en ging na in hoeverre de primaten die nuances bij hun soortgenoten konden waarnemen. "Bijen, vogels en octopussen zien ook in kleur, maar enkel het kleurenzicht van de mensapen, zoals chimpansees, gorilla's en bonobo's, is identiek aan dat van de mens", vertelt onderzoekshoofd Mark Changizi, neurobioloog aan het Technologisch Instituut van Californië. "Mensapen hebben ook drie kegelvormige kleurreceptoren op het netvlies en zien net als wij het verschil tussen rood en groen."

En dat rode tintje? "Heel gezond. Je krijgt het als het roodgekleurde bloedeiwit hemoglobine meer zuurstof stuurt naar het bloed in je hoofd. Hoe meer zuurstof in de aderen, hoe roder de bovenliggende huid."

Hoe kwam u bij het idee dat we alles in kleur zien om elkaars emoties af te lezen?

"Wat opvalt, is dat er in om het even welke cultuur geen enkele term bestaat die de kleur van onze huid benoemt. Kijk eens om je heen: van alle objecten die je ziet, zul je ongetwijfeld de kleur kunnen noemen, behalve van je gelaatskleur. Psychologen zeggen vaak dat, als je iets niet zomaar in een vakje kunt plaatsen, dat meestal komt omdat je er te veel variaties in onderscheidt.

"Neem nu de regenboog: daarin zie je duidelijk afgebakende laagjes van kleuren, zoals groen en geel. De overgangszone tussen groen en geel kunnen we dan weer niet benoemen, juist omdat we er zoveel nuances in terugvinden. Dat is net zo met de kleurschakeringen op ons gezicht. En kleuren zijn altijd wel gelinkt aan emoties. Dat zie je ook in stripverhalen, waar de woedende held steevast een rode kop heeft."

Agressie staat op het gezicht geschreven. Welke emoties nog?

"Bij de apen gaat het vooral om agressie of seksuele opwinding. Niet alleen hun gezicht wordt roder, maar bij de apinnen ook vaak het achterwerk. In de dierentuin worden ze soms zelfs van het publiek onttrokken, omdat ze zo lelijk dieprood kleuren (lacht). Ook bij de mens wordt agressie aan de rode kleur gelinkt. Onderzoek wees uit dat sporters met een rode outfit op voorhand, statistisch gezien, al meer kans maken op de overwinning. De tegenstander blijft immers steeds die rode kleur zien, wat hij ook probeert. Ontmoedigend voor hem, want die kleur wijst erop dat je nog in topvorm bent. Ook bij het wegtrekken van het bloed, het bleek worden van angst, spreekt het gezicht boekdelen. Net als met een verlegen blos op de wangen."

Er is lang gedacht dat het kleurenzicht ontstaan is om rijpe vruchten te herkennen. Maakt uw ontdekking komaf met die stelling?

"Honderd jaar lang ging men ervan uit dat de mens in kleur ziet omdat onze voorouders in de groene bossen de rijpe vruchten moesten vinden. Dat het in een later stadium om emoties zou gaan, neemt echter niet weg dat het, bij het allereerste ontstaan van het kleurenzicht, om die vruchten ging. Toen was de mens ook nog sterk behaard. Zodra dat verminderd is, en het kleurenzicht evolueerde, speelt de herkenning van emoties wel een rol. Want hoe minder behaard de apensoort is, hoe gevoeliger de ogen zijn ingesteld op die kleine kleurveranderingen. De mens is dus als het ware de 'naakte aap'."

Wat met mensen die kleurenblind zijn? Kunnen zij dan geen emoties aflezen?

"Mensen die kleurenblind zijn, zien meestal geen onderscheid tussen rood en groen, en laat dat nu hier de belangrijkste kleurenas zijn. Zij nemen die kleurveranderingen dus niet waar en ondervinden heel wat moeite om emoties te ontcijferen. Een sociale handicap? Ja, dat denk ik wel. Doorgaans worden kleurenblinde mensen door hun omgeving toch als koeler of als meer op zichzelf gekeerd omschreven."

Kunnen mensen met een donkerder huidskleur ook blozen?

"Absoluut, maar het probleem is dat we kleurveranderingen van de huid vooral bij mensen van ons eigen ras waarnemen. Als een blanke naar een zwarte kijkt, ziet hij veel minder kleurnuances op de huid en gaat hij die kleur al snel in een vakje categoriseren: zwart. Maar als je aangepast raakt aan hun donkerdere huidskleur, zul je het op den duur wel merken als ze blozen of rood aanlopen van woede."

Hoe zit dat met vrouwen die verzot zijn op een laagje make-up? Verbergen zij hun emoties?

"Misschien willen ze een emotie net accentueren, of beter gezegd faken. Met wat blush op hun wangen hopen ze misschien op een positieve reactie van het andere geslacht. Maar dat blijft gissen (lacht)."

Mannen durven blauwe gordijnen wel eens groen noemen. Is dat iets waar vrouwen vrede mee moeten nemen?

"Het vermogen om kleuren te onderscheiden is absoluut weggelegd voor vrouwen. Mensen die kleurenblind zijn, zijn dan ook overwegend mannen. Dat is ook zo bij de primaten. Er is een apensoort waar de mannetjes volledig kleurenblind zijn. En in sommige gevallen hebben de vrouwtjes zelfs een kleurreceptor meer."