Acteurs achter de camera: goed of slecht idee?

Op papier had Ryan Goslings regie-debuut Lost River alles in huis om een indiepareltje te worden: zijn cast bestond uit een mooie selectie acteurs, met rode Mad Men-schone Christina Hendricks op kop. Hij filmde in het ruwe Detroit en op technisch vlak trok de nieuwbakken cineast toppers aan, waaronder twee van Belgium's finest. Benoît Debie (die Springbreakers en Enter the Void tot visuele trips maakte) nam het camerawerk voor zijn rekening. Monteur Nico Leunen, die ook The Broken Circle Breakdown en Kid maakte, werkte de prent af. "Het hele project ruikt naar vriendendiensten", snoof criticus Robbie Collin in The Telegraph, nadat hij de prent in Cannes zag. En samen met Variety, BBC en The Guardian hekelde de journalist het plotloze script van de film.

Je kunt je afvragen of Goslings bekende naam in dit geval in zijn voor- of nadeel speelde. Producenten zullen sneller geneigd zijn een project van een knappe ster te steunen, maar een acteur die van petje wisselt, moet ook vechten tegen vooroordelen. "Op de set van mijn eerste film, De suikerpot, merkte ik wel dat ik als cineast werd getest door de acteurs", vertelt Hilde Van Mieghem. De actrice-regisseuse werkt aan haar zesde langspeelfilm Sprakeloos, naar het gelijknamige boek van Tom Lanoye. "Zodra de acteurs begrepen dat ik duidelijk wist wat ik wou, stopte dat, maar ook bij mijn eerste langspeelfilm voelde ik eerst wat weerstand van mijn cast." De pers was volgens Van Mieghem nog moeilijker te overtuigen. "Recensies begonnen dan met 'als actrice is Hilde Van Mieghem het einde, als regisseuse daarentegen...' Bij collega-regisseurs duurde het ook lang tot ze me als een van hen zagen. Pas toen Smoorverliefd het Filmfestival van Gent opende, drong het tot hen door. Destijds werd er door sommigen heel hard en bitter gereageerd op een actrice die zo'n festival mocht openen met haar film.

"Het risico bestaat dat mensen je in een hokje plaatsen en je bekijken als een actrice die ook eens een film maakt", knikt Maaike Neuville. Haar afstudeerproject Sonnet 81 werd bekroond met een wildcard op het Internationaal Kortfilmfestival in Leuven. "Toen de jury zei dat mijn eindwerk niet aanvoelde als een film van een actrice, vond ik dat een compliment."

Neuville vormt het levende bewijs dat een overgang van actrice naar cineaste mogelijk is, maar ze nam toch een risico. Waarom steken sterren als Gosling hun nek uit wanneer ze al een succesvolle acteercarrière hebben? "Als actrice speel je altijd het verhaal van iemand anders", zegt Neuville. "Je bent overgeleverd aan de regisseur en scenarist. Ik begon met mijn eigen films omdat ik een idee kwijt wou dat me bleef achtervolgen."

Acteurs als vee

Perfectionisme en de drang naar totale controle blijken ook vaak een motivatie. Orson Welles nam bijvoorbeeld zelf plaats in de regisseursstoel uit frustratie over de projecten waar hij als acteur aan werkte. Charlie Chaplin gedroeg zich dan weer een tikje te asociaal en wereldvreemd om op klassieke sets te functioneren. Uit noodzaak ging hij zelf componeren, schrijven en regisseren. Welles en Chaplin vormden in hun dagen uitzonderingen. De regisseur bleef destijds baas en studiobazen stonden niet te springen om die bohemiens van acteurs los te laten op hun kostbare scripts. Nog tot de jaren vijftig was een acteur die ook regisseerde een unicum. Hitchcock liet zich niet voor niets voor niets ontvallen dat acteurs 'dienen te worden behandeld als vee'. Eind jaren zestig veranderde die mentaliteit samen met de strenge hiërarchie van de filmstudio's. Sterren als Warren Beatty, Paul Newman en Sidney Poitier brachten hun debuutfilms uit, met wisselend succes.

In hun zog volgt een hele schare beroemdheden, zoals George Clooney, Angelina Jolie en Mel Gibson. Acteurs die vaker middelmatige dan geniale films maakten, maar wel een zegen zijn voor hun eigen cast.

Weten wat acteren is

"Ik wou het tegenovergestelde doen dan een acteur zijn tekst geven, die op een met tape aangeduid plekje laten staan en zeggen 'begin er maar aan'", zegt Neuville. "Ik weet wat ik zelf als actrice nodig heb om te spelen en probeer mijn sets dan ook zo te organiseren dat er tijd is om te repeteren. Bij mijn eerste film, Terug weg, vonden mijn acteurs het heel positief dat ik hen veel beweegruimte gaf."

Ook de acteurs van Van Mieghem blijken erg tevreden over haar aanpak. "Ze vertellen me steeds dat ze voelen dat ik weet wat acteren is wanneer ze bij me op set staan. Het blijft tenslotte een vak en zeker bij jongere talenten kan ik sturen met mijn kennis van de verschillende technieken."

Het levert een mogelijke verklaring waarom regisserende sterren vaak moeiteloos droomcasts bij elkaar kunnen krijgen: het is goed toeven voor acteurs op hun sets. Gevaar is volgens Neuville wel dat je als regisseur de andere departementen vergeet. "Bij Terug weg lag de focus misschien iets te hard op de acteurs. Daar heb ik bij mijn tweede project op gelet. Ook de camera moest een eigen verhaal vertellen. Een regisseur moet de balans vinden tussen de verschillende departementen. Het zwaartepunt ligt nog steeds bij de inhoud, niet bij de acteurs."

Sean Penn

Indian Runner werd geprezen als een frisse en veelbelovende film. Ook Penns Crossing Guard en The Pledge werden vooral possitief onthaald, maar het was Into the Wild die het grote publiek duidelijk maakte dat Penn ook kon regisseren. De film bleek zelfs beter dan het boek waarop hij zich basseerde. The Last Face, waarin hij zijn vriendin Charlize Theron regisseert vormt zijn nieuwe droomproject.

Ben en Casey Affleck

Met Argo won Ben Affleck een Oscar voor Beste Film. Of die prijs al dan niet verdiend was, laten we in het midden, maar Affleck bewees met de prent dat hij kan regisseren. En dat terwijl zijn eerste kortfilm de bedenkelijke titel I Killed My Lesbian Wife, Hung Her on a Meat Hook, and Now I Have a Three-Picture Deal at Disney meekreeg en even slecht was als hij klonk. Broer Casey krijgt een eervolle vermelding voor I'm Still Here, de mockumentary waarin Joaquin Phoenix een fictieve rapcarrière begint.

Clint Eastwood

Naast oeracteur is Eastwoord ook een succesvolle cineast, die inmiddels 32 afgewerkte films achter zijn naam heeft staan. Dankzij Million Dollar Baby en Unforgiven mocht hij al twee Oscars voor Beste Regie op zijn schouw zetten.

Angelina Jolie

Het regiedebuut van de actrice, In the Land of Blood and Honey, werd op hoongelach onthaald. Vooral Bosnische regisseurs en filmmakers waren kritisch over haar geesteskind, dat zich afspeelt in de Bosnische oorlog. "Even historisch correct als Allo Allo", liet een cinast zich ontvallen. Toch zet Jolie door met haar nieuwste project Unbroken, waarin ze het verhaal van de atleet Louis Zamperini verfilmt.

Danny DeVito

Hoewel hij zelf in een paar moderne meesterwerken speelt (denk One Flew Over the Cuckoo's Nest), geeft Danny DeVito de voorkeur aan lichtvoetige familiefilms. Zo regisseerde hij Mathilda, naar het boek van Roald Dahl, en Duplex, een flauwe comedy over een koppel dat weggepest wordt door hun oude buurvrouw.

Sylvester Stallone

Stallone melkte zijn successen schaamteloos uit door zelf de sequels van Rocky te regisseren. Hij nam Rocky 2, 3 en 4 voor zijn rekening en bedacht ook The Expendables. In die film halen actiehelden van weleer nog een keer het zware geschut boven. De twee vervolgfilms vertrouwde hij toe aan een andere cineast.