Eindelijk, de waarheid over yoga

Stel: u vindt dat het tijd is om uw stramme lijf aan het werk te zetten en ziet wel heil in yoga. Je wordt er fit van, en naar het schijnt is het goed tegen stress. Met wat geluk verliest u er overtollige kilo's mee, en u hebt zelfs horen fluisteren dat al dat plooien en strekken het libido nieuw leven inblaast. De kans is groot dat u in de zoektocht naar informatie algauw verstrikt raakt in een wereld vol ashtanga's, vinyasa's en ander esoterisch gezwets.

Of stel: asana's (lichamelijke oefeningen) en prana's (ademhalingsoefeningen) zijn voor u geen vreemde woorden meer. U leerde ook dat de cobra niet alleen uw rugspieren verstevigt, maar ook heilzaam is voor eierstokken en schildklier. Maar is dat wel zo en hoe werkt dat dan, vraagt u zich af? "Over yoga doet zo veel mumbo jumbo de ronde, mensen durven er zowat alles over te beweren. En al die websites en brochures die baden in dat mystieke, oosterse sfeertje: marketingtrucs om sport een exotisch tintje te geven. Ze zijn vooral heel verwarrend."

Aan het woord is William Broad, een gerenommeerd wetenschapsjournalist bij The New York Times die al sinds de jaren zeventig aan yoga doet. Wat destijds een buitenissige bezigheid voor hippies en ander raar volk was, heeft zich vandaag opgewerkt tot een van de snelst groeiende gezondheids- en fitnessrages ter wereld. In de Verenigde Staten wordt het aantal yogi geschat op twintig miljoen, wereldwijd gaat het om zo'n tweehonderdvijftig miljoen mensen. De eerste openluchtyogasessie in het Brusselse Ter Kamerenbos, vorig jaar in september, trok vlotjes tweeduizend man.

Dat succes is logisch, vindt Broad. "Ook ik heb er baat bij. Journa- listiek is een behoorlijk stressvol beroep, en yoga helpt me te ontspannen. Het is een wonderlijke manier om spanningen te beheersen en los te laten. Ik denk dat de oprukkende urbanisatie yoga nog populairder maakt. Een stad is een stressvolle omgeving en yoga is daartegen een mooi antidotum. Het is geen toeval dat de meeste yogastudio's in New York zich bevinden in de wijken waar mensen het hardst werken. Net daar leeft een sterke behoefte aan controle en ontspanning."

Hippe vogels

Yoga wordt omarmd door veelal drukbezette hippe vogels, daarin gesteund door bekende koppen als Gisele Bundchen, Michele Obama, Matthew McConaughey, en Natalia en Nina De Man in eigen land. In de slipstream daarvan volgt ook wat sommigen het "industriële yogacomplex" noemen: het overaanbod aan matten, kleding, gespecialiseerde tijdschriften, boeken, dure cursussen en instructie-video's.

Daarmee mikken ze op wat in marketingtermen LOHAS heet: lifestyles of health and sustainability, of veeleer goed verdienende mensen die bewust in het leven staan. Bikram Choudhury, bekend van de zweterige sessies bij temperaturen tot veertig graden, heeft zelfs zijn yogareeks gepatenteerd, en laat niet na kleine studio's te bestoken met klachten over plagiaat.

Wat yoga precies is? Een containerbegrip, om te beginnen. "Er is niet één yoga, er zijn duizend yoga's", legt Broad uit. "In essentie gaat het om buigen, stretchen en diepe ademhaling, en dat in uitdagende poses." En terwijl pakweg ashtanga fysiek veeleisend is en het accent legt op vloeiende bewegingen en ademhaling, draait kripalu eerder om introspectie en het bewustzijn.

Net die overvloed aan stromingen en interpretaties, en de afwezigheid van een centrale instantie, zorgen ervoor dat iedereen kan beweren wat hij wil. Yogi worden dan ook gelokt met allerlei beloftes: yoga bezorgt je niet alleen een fit en gezond lijf, je wordt er ook aantrekkelijk van, je slaapt beter, je kwaaltjes verdwijnen als sneeuw voor de zon, je leeft langer, voelt je gelukkig, ontwikkeld en vreedzaam, terwijl het geluk je toelacht, net als de liefde.

Alleen: kan yoga dat allemaal waarmaken? Welke oude wijsheden zijn achterhaald, en wat heeft de wetenschap hierover te zeggen? Net daar ging Broad naar op zoek voor zijn boek Eerlijk over yoga. Eenvoudig bleek dat niet. "Er is zo veel tegenstrijdige informatie, en zo veel onzin. Ik dacht dat ik het boek wel in negen maanden klaar zou hebben, maar het heeft me vijf jaar gekost."

Zijn eerste conclusies? "Yoga is fantastisch, maar niet vrijblijvend. De voordelen en risico's zijn veel groter dan ik ooit had kunnen denken. Yoga kan je leven redden en het gevoel geven dat je een god bent, maar het kan ook doden en verminken."

Do's en don'ts schotelt Broad niet voor, wit-zwart is het verhaal evenmin. "Omdat het idee dat yoga voor iedereen gelijk is, een absolute leugen is. "Ieder mens is anders en heeft dus andere bewegingen nodig. Ik ben op zoek gegaan naar de wetenschap achter yoga, zodat mensen zelf kunnen beslissen wat goed voor hen is, en wat ze beter laten. Mannen zijn bijvoorbeeld niet zo flexibel als vrouwen, maar hebben wel meer spierkracht. Daar moet je rekening mee houden."

Goed voor het hart

Maar neem nu het idee dat yoga goed is voor je gezondheid. Die belofte snijdt hout op verschillende fronten: de bewegingen zijn volgens de huidige wetenschappelijke studies goed voor je hart en cardiovasculair systeem, je evenwicht, de stevigheid van je wervelkolom en je immuunsysteem. Klinisch onderzoek heeft aangetoond dat yogi minder in het ziekenhuis belanden en minder medicijnen nemen.

Yoga reduceert ook stress en zorgt zo dat je biologische klok trager tikt, waardoor je langer leeft. Onderzoek heeft immers aangetoond dat regelmatige oefeningen het telomeraseniveau de hoogte instuwt. Net dat enzym zorgt ervoor dat de chromosomen er extra DNA bijkrijgen, waardoor ze langer meegaan.

Yoga levert ook mooie resultaten op bij mensen met osteoporose, een veelvoorkomende aandoening bij vrouwen in de menopauze.

Dat je er van afvalt, blijkt dan weer een hardnekkige mythe. Nochtans is het net dat wat pakweg de populaire New Yorkse yogadocente en ex-model Tara Stiles beweert in haar boek Slim Calm Sexy Yoga.

"Je leest overal dat yoga je metabolisme opjaagt waardoor je sneller gewicht verliest", zegt Broad. "Maar die bewering is absoluut vals. Net het omgekeerde doet zich voor: je metabolisme vertraagt waardoor je bijkomt."

Daar tegenover staat de mentale rust die yoga biedt. "Je wordt je bewust van je lichaam en kweekt discipline en controle, waarmee je stressgedreven eetpatronen kunt doorbreken. Als je afvalt, dan is dat dankzij psychologie."

Nog eentje: yoga als ultieme sport, het idee dat je niet meer dan een yogamatje nodig hebt om je lijf topfit te krijgen. "Als de medische wereld het over één ding eens is, dan wel dat aerobe training de te volgen weg is. Je moet je hart aan het kloppen krijgen. De yogawereld zegt graag dat ze dat kan, toch een straffe uitspraak", zegt Broad. Jammer maar helaas: alle studies spreken de yogi tegen.

De ene stijl is al wat energieker dan de andere, maar door de band genomen mist yoga intensiteit. Hooguit zorgt een snelle herhaling van de bekende zonnegroet voor wat opwinding in het lijf. Yoga doet allerlei goeds voor het lichaam, maar fitheid hoort daar dus niet bij. Daardoor is er wel ruimte voor lenigheid en evenwicht, waardoor steeds meer mensen kiezen voor crosstraining, of de combinatie van yoga met aerobe sporten als hardlopen of fietsen.

"Het opmerkelijke is: vergeleken met andere sporten doet yoga dus niet veel, maar op het einde van je reeks krijg je wel een fantastisch gevoel", wijst Broad op het verschil tussen resultaat en beleving. "Yoga is een happy pill, en dat is een heel krachtig gegeven."

Het is een wijdverspreide mythe dat die weldadige sereniteit waarover yogi berichten, te danken is aan de snelle ademhaling tijdens de yogaroutine, waardoor de hersenen een stevige shot zuurstof krijgen. Niet dus: snel ademen is eigenlijk gewoon hyperventileren, waardoor de zuurstoftoevoer net afneemt en mensen flauwvallen. Laat u dus vooral niets wijsmaken tijdens een pittige yogasessie: duizeligheid is geen teken dat je lichaam zich te goed doet aan veel zuurstof, integendeel.

Wat yoga wel doet, is het gemoed beïnvloeden via een subtiele prikkeling van het zenuwstelsel en de aanmaak van de neurotransmitter GABA, die in lage concentratie gelinkt is aan depressiviteit. Uit tal van onderzoeken blijken gedreven beoefenaars rustiger te zijn, maar ze hebben ook significant minder last van woede, depressiviteit, angst en spanningen. En jawel, het lijkt erop dat yoga inderdaad zorgt voor een verhoogde seksuele gevoeligheid.

Levensreddend

Broad koestert hoge verwachtingen over de mogelijkheden die zulke inzichten bieden. In zijn boek voert Broad Amy Weintraub op. Voor ze yoga ontdekte, leed de bekende docente aan depressies, een van de belangrijkste gezondheidsproblemen in de westerse wereld. Yoga heeft letterlijk mijn leven gered, zegt ze daarover.

Broad: "Yoga is fenomenaal voor de controle en het opkrikken van je gemoed. Er zijn tal van yogacursussen tegen depressie, en ze werken. Noem me naïef, maar ik zie yoga echt als een mainstreamoplossing tegen depressies en gelijkaardige problemen. Mannen hebben helemaal geen viagra nodig, het lichaam zit vol behulpzame stoffen. Het is alleen een kwestie van de juiste positie te vinden om ze vrij te krijgen. En zo zijn er nog talloze ziektes die met yoga vermeden kunnen worden."

Maar wil het zover komen, dan moet yoga eindelijk volwassen durven te worden. Wat Broad betreft, bevindt yoga zich op een kantelpunt. Een voorbeeld: yoga verkoopt zichzelf graag als een veilig en makkelijk alternatief voor zware fysieke inspanningen. Maar dat is niet zo. U hoort er amper iets over, maar ook aan yoga kunt u lelijke letsels overhouden. "Ik wil het niet opblazen, maar yoga kan beroertes veroorzaken. Voor wie denkt dat zoiets weinig voorstelt: een beroerte is een eufemisme voor afstervende hersenen. That's a pretty bad day at the yoga studio. Ik ga niet meer op mijn hoofd staan en ook de ploeghouding laat ik", zegt Broad. Idem voor het wiel of opwaartse boog, en de cobra. "Vermijd alles waarbij je je nek ver moet (achteruit)buigen, daarmee zet je je bloedvaten klem en riskeer je ze te scheuren. Echt: er vallen doden bij yoga."

Het kan ook onschuldiger: verstuikingen en spierscheuren, met de polsen, knieën, schouders en nek als kwetsbare punten. Broad voert in zijn boek verschillende oudere, ervaren yogi op die last hebben van hun lijf, zoals een topsporter na zijn carrière. Bovendien: voor de oude Indiërs uit de geschiedenis van de yoga was urenlang zitten in een rare pose heel normaal, maar we moeten niet doen alsof dat ook geldt voor de stramme bureauwesterling.

Doodgezwegen

Het is ook een egokwestie: in yoga-studio's vol spiegels kunnen deelnemers het blijkbaar toch niet laten om zich te meten met hun mede-cursisten in plaats van te luisteren naar hun lichaam, ook al gaan ze daarmee totaal voorbij aan de filosofie van het concept. "Elke sport houdt het risico op blessures in zich", erkent Broad. "Maar wat ik me afvraag: is yoga uitzonderlijk gevaarlijk? Ik denk dat het nog meevalt, maar het probleem is vooral: er is niet genoeg wetenschappelijk onderzoek voorhanden om dat uit te klaren."

En het is daar waar de yogawereld stappen moet zetten wil ze geloofwaardig en relevant worden, benadrukt Broad. Want het is opmerkelijk hoe moeilijk kritiek valt bij het gros van de yogagemeenschap. Studies die hun beloftes tegenspreken, worden bijna consequent doodgezwegen, terwijl yogagrootheden en magazines als Yoga Journal elk positief onderzoek, hoe oppervlakkig ook, dik in de verf zetten.

Broad: "Het heeft veel te maken met die religieuze en spirituele achtergrond, het idee van yoga als de weg naar verlossing en perfectie. Zo zet je de deur open voor dogmatische docenten, die eigenlijk evengoed allerlei kwaaltjes en problemen hebben. Yoga schermt met een exotisch sausje en vijfduizend jaar ervaring. In een chaotische wereld is het fijn om te denken aan het oude, vreedzame leven aan de Himalaya. Alsof er toen geen yogisoldaten waren."

Maar Broad is optimistisch. "In verschillende landen heeft de wetenschap yoga ontdekt, in de VS betaalt de federale overheid een deel van het onderzoek. Dat zijn goed uitgevoerde studies van een hoog niveau, terwijl de studies vroeger in handen waren van enthousiaste yogi die toevallig ook wetenschappers waren. Dus ja, ik koester hoge verwachtingen. Het wordt beter."

Ook in ons land worden huisartsen door de FOD Volksgezondheid gestimuleerd om patiënten die vragen om slaap- of kalmeerpillen naar alternatieven zoals yoga te leiden.

In de tussentijd nog deze goede raad: "Het grote probleem vandaag zijn onervaren leraren die denken dat iedereen zo flexibel is als zij en dezelfde noden heeft. Zoek een ervaren docent, en als je privélessen kunt nemen, nog beter. In een klas met vijftig leerlingen is het moeilijk om iedereen de juiste aandacht en zorg te geven."

William Broad, Eerlijk over yoga, Maven Publishing, 390 pagina's, 22 euro