'Poetin gebruikt gas om Europa te intimideren'
Terwijl de ogen van de wereld gericht zijn op de expansiedrift van Vladimir Poetin in Oekraïne, voert hij in eigen land de strijd tegen dissidenten op. 'Die is soms erger dan voor Sotsji', zeggen feministische activistes Natalia Erjamenko en Jekatarina Samoetsjevtisj, die vanavond in Bozar deelnemen aan een debat.
"We zijn hier niet namens Pussy Riot maar spreken als feministische artiesten in onze eigen naam", benadrukt Jekatarina bij het begin van ons interview in het Paleis voor Schone Kunsten. "De groep Pussy Riot is er nog maar bestaat uit anonieme leden die ondergronds opereren." Geen onbelangrijk detail. Samoetsjevitsj en Erjamenko beseffen dat ook in Brussel de Russische inlichtingendiensten de krant kunnen lezen. Toch nemen ze geen blad voor de mond.
Op D-Day-herdenking zag het er nog naar uit dat het Kremlin zou buigen voor de druk van het Westen, nu sluiten ze de gaskraan naar Oekraïne. Is het Westen naïef?
"Het is duidelijk dat Poetin het Russische gas gebruikt om Europa op de knieën te krijgen. Dat zien we nu maar was ook al duidelijk met de Arctic Sunrise-protesten van Greenpeace (tegen energiewinning in de Noordpoolregio, MR) die meteen hardhandig de kop werden ingedrukt."
Wat kan het Westen doen?
"Het Westen zou nu vooral méér moeten doen. Men zou beter moeten samenwerken want veel problemen die nu door iedereen apart worden benaderd zijn identiek. Dat brengt ons bij de kern van het probleem: we zien overal een stijging van het nationalisme, dat naties en mensen segregeert."
Werken jullie vanuit Rusland samen met activisten in Oekraïne om bruggen te slaan?
"Er zijn al Russische artiesten die proberen samen te werken met collega's in Kiev maar ook de Oekraïense regering is nu te wantrouwig geworden en reikt geen visa meer uit."
Is een herhaling van de Oekraïense Maidanprotesten denkbaar in Moskou?
(beiden lachen) "Was het maar waar... Je kan de situatie in beide landen helaas niet vergelijken. Het regime van Poetin is veel strenger dan dat van Janoekovitsj destijds. De controles zijn nog strikter. Het Kremlin telt ook veel meer elitetroepen."
Poetins elitetroepen verschuilen zich achter bivakmutsen, ook het handelsmerk van Pussy Riot... Zien jullie de tragische symboliek...
(onderbreekt) "Net om die reden! Hét machismosymbool van Poetins OMON-veiligheidstroepen was ook al voor de inval in Oekraïne hun typische zwarte balaclava's. Met de kleurrijke Pussy Riot-mutsen creëerden we bewust een omgekeerd, revolutionair, symbool."
Waar en wanneer stopt Poetin?
"We durven niet voorspellen waar hij zal eindigen. Poetin koos doelbewust president te zijn voor één deel van de bevolking, de conservatieven. Hij werkt daarom in tandem met de orthodoxe kerk. Net zoals Poetin is ook de patriarch een oud-KGB'er. Die samenwerkings heeft niets te maken met religie maar is een kwestie van macht en geld."
Doen jullie nu nog directe acties tegen Kremlin en kerk?
"Geen kunstacties zoals met Pussy Riot, wel soms kleine politieke protesten. Die krijgen helaas niet zoveel weerklank meer als onze actie in de kathedraal (waarvoor Jekatarina van augustus tot oktober 2012 in de cel zat, MR)."
Sinds de Olympische Winterspelen en de oorlog in Oekraïne vernemen wij hier zelfs bijna niets meer van jullie protesten. Hoe komt dat?
"Omdat de ogen van de wereld weg zijn. Door de Winterspelen hadden journalisten de gelegenheid om over mensenrechtenschendingen te berichten. Sinds het einde van Sotsji en het begin van het conflict in Oekraïne kijkt niemand nog naar ons. Daarvan maakte de regering gebruik om weer harder op te treden. De repressie is opnieuw even erg als voor Sotsji, of soms nog erger. De bevolking is hierdoor nog banger geworden. Daarom zijn er van de weeromstuit ook minder protestacties."
Een voorbeeld van recente repressie tegenover feministen en holebi- activisten zoals jullie?
"We maken nu deel uit van een collectief feministische kunstenaars maar ons werk wordt bemoeilijkt omdat men 'ngo's' aan steeds strengere regels onderwerpt. Het wordt feitelijk onmogelijk nog een openbare manifestatie te organiseren. Neem nu 8 maart, Internationale Vrouwendag. Twee jaar geleden mochten we nog een optocht houden. Vorig jaar mocht dat alleen in het kader van een organisatie die door de overheid werd gesteund. Dit jaar was er géén optocht meer mogelijk.
Zorgen die wetten voor een rode lijn die jullie niet meer durven overschrijden?
(beslist) "Nee, onze kunstprojecten hebben net het doel om de rode lijnen af te tasten. We leven in een zeer conservatieve samenleving waarvan we de grenzen willen doorbreken. Onze grootste kracht is vrijheid. De echte vrijheid zit in onszelf. Niemand zal die van ons afnemen."
Jekatarina Samoetsjevitsj en Natalia Erjamenko nemen vanavond om 21.30 uur deel aan een debat in Bozar, waar tot 31/08 ook de multimedia-installatie The Pussy Riot Guide to Feminism van visueel artieste Sadie Choua te zien is.