Multiculti is de max

Er kleven twee Turkse berghonden tegen de achterruit van een Peugeot 205. Vijf foto's verder gieren kinderen en ouders over een achtbaan van attractiepark Duinrell. Nog verder de foto die vorig jaar in Nederland de Zilveren Camera won, zeg maar de beste foto van 2011: buurtbewoners protesteren er tegen een bestuurslid van Martijn, een vereniging die streeft naar acceptatie van seksuele relaties tussen volwassenen en kinderen.

Drie beelden, erg verschillend, wel een draad: zo wil Joost van den Broek (1967) de wereld zien en tonen. Hij zegt: "Ik kan het niet anders. Zo intensief werken kan niet zonder engagement. Niet dat dat in mijn hoofd zat toen ik fotograaf zou worden. Maar vanaf dag één was het er wel. Het ging automatisch. Ik fotografeerde onderwerpen die mij interesseerden en waarin ik mijn emoties en visie kon tonen."

Het is zijn persoonlijkheid, zegt Joost van den Broek. Ingegeven door opvoeding, opleiding, vrienden, omgeving. Daar kwam dat engagement vandaan. "Het zit in mijn karakter." Daar komt dus ook die titel vandaan. In de jaren 70 kwam iedereen via de achterdeur bij de familie Van den Broek in Noord-Brabant binnen. "Goed volk", riepen ze dan. Ook in België was dat ingeburgerd, twee woordjes voor 'vertrouwen'. Toen stonden nog veel deuren open. "Daarom vond ik het een goeie titel, omdat het ook meteen een vraag oproept. Wat is goed volk? Hoe werkt dat nu? Kennen mensen dat nog? Voor mij refereert het aan wat mooi is in de mens."

En de 95 foto's in dit wel zeer mooie boek kwamen er onbewust allemaal zo.

Van den Broek zegt dat hij altijd met een dossier werkt. Werktitel daarvan is 'tolerantie'. Of anders: de multiculturaliteit van de Nederlandse samenleving. "Vroeger stond ons land daarom bekend, tot in het buitenland", zegt hij. "Maar tien jaar geleden veranderde dat. Plots las je dat de multiculturele samenleving mislukt was. Dat we naast elkaar leefden. Alles wat over tolerantie ging, kreeg een nare bijsmaak."

Schandalig

Nederland kreeg Pim Fortuyn, de moord op Theo van Gogh (een mooie foto is die van pratende mensen op de moordplek, zes dagen na de feiten), Geert Wilders later. "Maar de laatste drie jaar was het eigenlijk geen issue meer. Zelfs in de voorbije verkiezingen. Het ging alleen nog over economie, crisis, Europa, banen. Dat vind ik schandalig. Iedereen heeft het over hypotheekrenteaftrek, maar steeds minder kijkt men de buren goed in de ogen. Terwijl ik vind dat je echt beter je best moet doen om samen te leven en je voor de ander open te stellen. Het is zelfs de basis voor al die andere onderwerpen."

Goed volk is een bundeling van twintig jaar werken aan dat dossier, met een selectie van de laatste tien jaar. In dit DM Magazine (en nog ruimer in zijn boek) staan foto's die nooit eerder gepubliceerd werden. Die geen krant haalden. De twee studerende Tsjetsjeense vrouwen in een opvangcentrum voor asielzoekers bijvoorbeeld. Zo'n foto die hij bewust maakte, ná de nieuwsfoto. Een foto met een glimlach meteen: een van de vrouwen leest een boek dat De hel en het paradijs heet. "Ik had zo veel materiaal verzameld, maar het boek voegt iets toe", zegt hij. "Want pas als je iets bundelt, het grote geheel ziet, zeg maar, wordt duidelijk wat ik bedoel. En komt tot recht wat ik twintig jaar lang in mijn hoofd had."

Een recensent zag 'hoop' in het boek van Joost van den Broek. Hoop dat het met die veelkleurige samenleving wel kan. "Dat geloof ik zelf ook", zegt hij. "Maar het is nodig om mensen daaraan te herinneren. Ik denk immers dat mensen geneigd zijn aan zichzelf te denken. Maar je bént niet alleen, je zit niet louter in je eigen clubje. Ik wil mensen helpen daaraan te denken." Later zegt hij het nog iets explicieter: "Ik doe een poging om een nieuwsfeit meteen in de samenleving te plaatsen. Ook een extra inzicht te geven. Ik lever meteen commentaar. Heel persoonlijk, getoetst aan de maatschappij waarin ik leef."

Niet in een hokje

Twee jaar terug won Joost van den Broek een World Press Photo-prijs met een onvergelijkbaar mooie reeks over Russische marinekadetten. Een heel andere fotografie, een ander palet. De fotograaf zegt dat hij niet in een hokje te plaatsen is, dat klopt. "Mijn werk is een soort van mengelmoes." Misschien komt het door zijn opleiding aan de kunstacademie. Daar ging het over beeldende kunst, de opleiding was breed, hij kreeg net zo goed psychologie, filosofie als vakdidactiek. Van den Broek tekende er zelfs. "Dat is nu een voordeel, ik zou me te beperkt voelen als ik alleen persfotograaf zou zijn." Uit een bijgevoegd verhaal dat 'Over de essentie van het kijken' heet, blijkt dat brede spectrum. Aan twee zijden daarvan zitten twee grote voorbeelden. Josef Koudelka, de fotograaf, dat volg je makkelijk.

Maar net zo goed: "Met het werk van dichter en schrijver Remco Campert voel ik grote verwantschap."

De kijker en de dichter. Van den Broek: "Koudelka (die onder meer het fantastische boek 'Gypsies' maakte, RVP) is een fotograaf met een lange adem. Hij heeft geduld. En hij wordt geaccepteerd door zijn onderwerp, je voelt dat hij bereid is zich helemaal open te stellen. Het resultaat is een zeer humane fotografie, van een creatieve geest die zich niet laat inperken door dogma's - een paar jaar later bracht hij landschappen in beeld - en door iemand die zijn roots alle eer aandoet. Zijn werk is klassiek geëngageerd, hij zit niet toevallig bij Magnum. Dat klassieke engagement vind ik een belangrijke traditie binnen de fotografie."

Maar Campert? "Net als bij Koudelka heb ik heel erg het gevoel dat Campert, in tekst dan, heel goed observeert en details in beelden be- schrijft. In zijn woorden voel je zo veel zintuigen, dat hij mensen wat hij ziet kan laten meebeleven. Zoals je bij Koudelka mee in de eetkamer zit, zo zit je bij Campert mee op de tram." Hij pauzeert even. En zegt dan: "Dat hoop ik ook met mijn foto's te kunnen doen."

Nog iets over één beeld, uit deze reeks. Toevallig is het de allereerste foto in Goed volk. Je ziet een wachtrij voor Carré, vooraan rechts een hele mooie vrouw. Ze is onscherp. Wat je niet weet is dat al die mensen in de rij staan voor een optreden van de Libanese zangeres Fairouz. Voor Joost van den Broek echt zo'n voorbeeld. "Niet alleen binnenshuis, ook op straat kun je dit zien. Allemaal mensen die met elkaar samenzijn. Om dezelfde reden: een optreden van een zangeres. Dat is toch mooi, dat zo iemand in staat is om zo'n gemêleerd publiek aan te spreken?"

Joost van den Broek,

Goed volk, uitgeverij Lecturis, 184 p., 34,50 euro.

Meer info op www.lecturisbooks.nl