De Sfinx is dood: wat nu in Congo?

Was Etienne Tshisekedi de dappere man die zijn hele leven machthebbers bestreed zoals minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo hem noemde? Geenszins.

In 1961 werd hij uit de rechtenstudie aan de toenmalige Lovanium-universiteit weggeplukt om viceminister van Justitie te worden van kolonel Mobutu, toen die zijn eerste staatsgreep pleegde.

In 1965 , bij de tweede en definitieve Mobutistische staatsgreep, werd Tshisekedi minister van Binnenlandse Zaken, was hij medeoprichter van de MPR, Mobutu's eenheidspartij, schreef hij mee aan de eerste grondwet van Mobutu en sprak hij zijn goedkeuring uit toen Mobutu vier politieke tegenstanders publiekelijk liet ophangen. Bovendien gaf hij het bevel met scherp te schieten op protesterende studenten. Tot het eind van de jaren 70 diende Tshisekedi zijn chef trouw en voorbeeldig.

De omslag kwam toen het leger meer dan honderd illegale diamantzoekers doodschoot in Kasaï, zijn geboortestreek. Samen met twaalf anderen schreef hij een open brief waarin hij het regime van Mobutu ongenadig hekelde. Het kwam hem duur te staan. Mobutu verbande hem, sloot hem op, liet hem martelen, tien jaar lang, maar Tshisekedi gaf niet toe. Het zijn die jaren die hem populair maakten. Toen Mobutu gedwongen werd weer meer partijen toe te staan, werd Tshisekedi tot driemaal toe kortstondig premier, maar een succes werd het niet.

Toen Mobutu verjaagd werd door een internationale troepenmacht kwam niet hij, maar Laurent-Désiré Kabila aan de macht. Die liet hem op zijn beurt opsluiten. Tshisekedi bleef opposant, ook toen de oude Kabila vermoord werd en opgevolgd door zijn zoon. De partij, die hij had opgericht, de UDPS (Union pour la Démocratie et le Progrès Social), floreerde aanvankelijk wel. Maar de koppige en autoritaire Tshisekedi stuurde zijn beste medewerkers weg. De partij is nog amper een schaduw van wat ze vroeger was.

In 2011 slaagde Tshisekedi er niet in de presidentsverkiezingen te winnen. Ik durf niet te zeggen dat hij ze verloor, daarvoor waren de fraude en de onregelmatigheden te groot. Maar zijn droom om ooit president te worden moest hij - andermaal - opbergen. Zijn laatste wapenfeit was dat hij een aantal oppositiepartijen achter zich wist te verenigen in een Rassemblement. Dat gebeurde in het Belgische Genval. Vanwege zijn slechte gezondheid verbleef hij de laatste jaren meer in België en Zuid-Afrika dan in Kinshasa.

Dode letter

De Sfinx, zoals zijn bijnaam luidde, vanwege zijn ondoorgrondelijkheid, laat hoe dan ook een grote leemte achter. Voor vele Congolezen was hij nog altijd de Mozes die eindelijk voor een beter leven zou zorgen. Een figuur die hem in dit opzicht evenaart, is in geen velden of wegen te bespeuren. Op oudejaarsdag 2016 sloot Tshisekedi's Rassemblement een akkoord met de presidentiële meerderheid, na bemiddeling door de bisschoppen. Volgens dit akkoord moeten er eind dit jaar presidentsverkiezingen komen - die hadden er volgens de grondwet vorig jaar al moeten zijn.

Tshisekedi moest toezien op de uitvoering van dit akkoord. Alles wijst er evenwel op dat het dode letter blijft. Dat had ook Tshisekedi niet kunnen verhinderen. Kabila en zijn trawanten zijn te sluw, ze hebben de macht en ze aarzelen niet om ze in te zetten. Nu het Rassemblement het zonder zijn mythische symboolfiguur moet stellen, zal het meer dan waarschijnlijk uiteen worden gespeeld.

De grote vraag is wat de bevolking zal doen. Lijdzaam blijven toezien of in opstand komen en het land in chaos storten? Geen mens die het voorspellen kan.