Dichters des Vaderlands roeren zich

En ook stel ik voor
aan de koning ministers Vlamingen Franstaligen veeltaligen
stel ik voor
aan de kinderen bejaarden behaarden planten en dieren
aan het stof de sprietjes en de sterren aan iedereen
stel ik voor jawel om te beginnen
stel ik een dag zonder woorden voor weet je dat is een
geweldige dag
we drukken elkaar de hand we nemen elkaar bij de schouders
we sturen elkaar licht met onze oogappels
we vinden een taal uit een taal voor de oogleden
en we horen de fantastische klanken
die incognito door de stad liepen
Ik stel voor ik stel ons voor
wat ons aan onze taal voorbij
kan verbinden

Laurence Vielle


Met Charles Ducal (°1952) werd door de samenwerking tussen het Poëziecentrum in Gent, La Maison de la Poésie in Namen en Vonk & Zonen uit Antwerpen niet alleen een voortreffelijke dichter als wegbereider aangesteld, maar ook een man met veel voeling voor wat er leeft in de maatschappij en die zich bewust is van de precaire situatie van de literatuur in het middelbaar onderwijs. Want daar moet de kiem gezaaid worden voor blijvende aandacht voor poëzie.

Ducal getuigt erover in de bundel Bewoond door iets groters, waarin de veertien gedichten en korte reeksen als resultaat van zijn aanstelling als Dichter des Vaderlands gedurende twee jaar opgenomen zijn. Ducal concludeert na zijn tocht door noord en zuid: 'Ik heb op scholen, van de Westhoek tot in Luxemburg, een werkelijk hartverwarmend enthousiasme ontmoet. Als het lezen - en bijgevolg ook de leesvaardigheid - van poëzie in het onderwijs achteruitgaat, is dat in geen geval te wijten aan een gebrek aan belangstelling bij de leerlingen.'

De reden is inderdaad elders te zoeken. Er zijn meer dan genoeg leerkrachten die hun passie voor poëzie en proza weten over te brengen en bij hun leerlingen een vonk doen overslaan voor een vuur dat hopelijk nooit meer uitdooft. Maar die leerkrachten zijn vrijbuiters die zich niets aantrekken van de vooropgezette leerdoelen, waarin al te zeer de nadruk op de zakelijke vaardigheden - lezen, schrijven, luisteren en spreken - gelegd wordt. Die vaardigheden kunnen net zo goed via literatuur bijgebracht worden.

De bundel Bewoond door iets groters zal de leerkrachten hopelijk tot pedagogische ongehoorzaamheid inspireren. Ducals gedichten bieden niet alleen denkstof voor de lessen Nederlands, maar kunnen door de vertalingen in de andere twee landstalen, Frans en Duits, ook voor de vreemde talen ingezet worden. Ze krijgen trouwens nog een andere dimensie door de muzikale bewerkingen van Jokke Schreurs en Filip Jordens op de bijbehorende cd. Bovendien is niet alleen de dichter Ducal op de dvd te zien, maar ook de boerenzoon Frans Dumortier, die nog altijd graag gaat werken op het ouderlijke landbouwbedrijf dat zijn broer heeft overgenomen. Het plaatst zijn poëzie met beide voeten op de grond.

Ducal is trouwens sterk zichzelf gebleven tijdens zijn periode als Dichter des Vaderlands. De poëzie die in deze bundel verzameld werd, bewijst dat hij erin slaagde zelf zijn thema's te bepalen en laat tegelijk een sterk sociaal engagement zien. Ducal maakt in de bundel duidelijk dat dit voor hem essentieel is: 'Als ik de boycotactie tegen Israël onderschrijf, voorlees op een wake bij de Begijnhofkerk voor de verdronken vluchtelingen of een gedicht schrijf voor de vakbondspers, is dat een antwoord op een maatschappelijk appel.'

Zo las hij in juni vorig jaar 'Vluchtelingen' voor in de Gedachtenistuin in Westouter. Hij schreef het tweedelige gedicht ter gelegenheid van de Werelddag voor de Vluchtelingen. De versregels klinken akelig actueel: 'Aan land gegaan toen zij huizen zagen/ en afleidden dat daar mensen woonden/ aan wie men een brood kon vragen,/ water, een bed, een bussel stro desnoods,// die wilden luisteren naar hun verhalen/ met geduldige oren en een warm oog.// Maar welke god had deze wezens geschapen/ die van hun angst de bewijzen vroegen,/ hun wanhoop afwezen op grond van artikel zoveel?/ Die hun boot weer de storm in joegen?' Niet alleen het engagement dat uit deze poëzie spreekt, maakt ze overtuigend. Ducals gedichten die hij als Dichter des Vaderlands schreef, getuigen van dezelfde poëticale inzet en het rijke beeldenarsenaal als zijn andere werk.

Is Charles Ducal erin geslaagd de imaginaire grens tussen de taalgemeenschappen weg te werken? Dat is onmogelijk in twee jaar tijd. Ducal heeft het aan den lijve ondervonden: 'Uitnodigingen kwamen uit de druppelteller. Waar we met ons project een brug wilden bouwen, stootten we op een muur.'

Podiumdichter

Dankzij Laurence Vielle (°1968), die ingeschakeld werd als Franstalige ambassadrice, nog voor ze recentelijk Ducal als nieuwe Dichter des Vaderlands opvolgde, gingen er meer deuren open. Hopelijk blijft dat zo tijdens haar termijn van twee jaar.

Vielles poëzie biedt zeker kansen. Want zij is vooral een podiumdichter. In een interview zei ze: "Wat ik schrijf, is spreekmateriaal, klankmateriaal. Ik lees hardop wat geschreven is." Door haar voordracht moet ze in staat zijn een heel heterogeen publiek voor poëzie te winnen. Maar ook door de intrinsieke kracht van haar verhalende, ritmische poëzie, zoals blijkt uit de vertalingen van Jan H. Mysjkin die verzameld werden in de bundel Geboren met de wind.

Ook bij Vielle valt de geëngageerde stem op, zoals in het fragment dat ik koos uit het lange gedicht 'Sans-Zonder', dat ze als 'Brief aan de Vlamingen' opgevat heeft, zoals de ondertitel verduidelijkt. Vielle is een soort jutter van taal, woorden en uitdrukkingen, die ze in haar gedichten onderdak en een nieuwe betekenis geeft, door ze een nieuwe context te bieden. Geboren met de wind biedt een mooie kennismaking met haar werk van twintig jaar ver.


Charles Ducal, Bewoond door iets groters, Atlas Contact en Poëziecentrum, 128 p., 24,99 euro.

Laurence Vielle, Geboren met de wind, Poëziecentrum, 56 p., 3 euro. Vertaling Jan H. Mysjkin.