Direct naar artikelinhoud

Geen LIEFDE zonder MACHT

Alles draait om seks, behalve seks. Seks draait om macht.' Aan die uitspraak van Oscar Wilde zou je kunnen toevoegen dat ook liefde om macht draait. Een waarheid die het best wordt geïllustreerd in de politiek, de arena van de macht. Maar ook iets waar geen enkel koppel aan ontsnapt.

De Fransen lijken er een patent op te hebben en sinds topeconoom Dominique Strauss-Kahn en huidig president François Hollande lieten zien hoe ze dankzij hun machtspositie vrouwen voor het grijpen hadden, is het idee dat macht erotiseert terug van misschien wel nooit weggeweest. Ook John F. Kennedy, François Mitterand, Albert II, Silvio Berlusconi, Bill Clinton reden scheve schaatsen, die aangeven dat vooral aanzien en status de deur naar seksuele en amoureuze strapatsen openzetten. Onder andere Britten, Amerikanen, Russen, Duitsers en Italianen in de politiek en het bedrijfsleven tonen dat het hier eigenlijk geen Franse exclusiviteit betreft. In het stresserende gesloten kringetje van het beleid en het zakenleven - ver weg van huis en gezin - lijkt het dan ook makkelijk om in de armen van een troostende minnaar of minnares te vallen.

Bij ons dateert het meest frappante voorbeeld uit 1996. Toen probeerde de dan nog getrouwde partijvoorzitter van de CVP Johan Van Hecke het alziend oog van de pers te ontvluchten via een brandladder nadat bekend raakte dat hij een relatie had met journaliste Els De Temmerman. Hij nam daarop ontslag. Jaren later kwam Van Heckes partijgenoot Yves Leterme in opspraak omdat pikante sms'jes naar zijn minnares uitlekten.

Verder vallen er vooral veel roddels te rapen die nooit bevestigd zijn, met uitzondering van het huwelijk in 2011 tussen de toen terminaal zieke Vlaams Belangster Marie-Rose Morel en haar partijgenoot Frank Vanhecke na jaren achterklap over hun romance. En er zijn verhalen die illustreren dat politici ook maar mensen zijn en hun hart kunnen verliezen aan iemand van een andere partij of van de pers waarmee politici zo nauw samenwerken, zoals VLD'er Rik Daems en PS'ster Sophie Pécriaux, Freya Piryns van Groen die samen is met Willem-Frederik Schiltz van Open Vld, en Patrick Dewael (Open Vld) en journaliste Greet Op de Beeck. En er is het verhaal van Miet Smet, die na lang wachten alsnog huwde met de door haar zo bewonderde Wilfried Martens.

Maar een grabbelton vol affaires en verboden liefdes à la Française lijkt de Belgische politiek niet te zijn. Het dichtst in de buurt van een seksschandaal à la DSK kwamen de aantijgingen van seksueel misbruik en intimidatie tegen Pol Van den Driessche (CD&V en later N-VA). Hij ontkende en stapte in 2012 uit de actieve politiek.

Aandacht

Ook een van onze huidige federale ministers heeft van binnenuit niet de indruk dat er in het vaderlandse pluche los wordt omgegaan met relaties en seks. "Maar het is wel typisch dat de relatie met de pers erg nauw is. Als er verhalen zijn die wel kloppen, zijn de journalisten degenen met de macht om dat naar buiten te brengen. Ik acht het daarom niet onmogelijk dat ze politici beschermen, net omdat de relatie tussen pers en journalistiek in ons land veel nauwer is dan in bijvoorbeeld Nederland."

Op de vraag of hij zelf ervaart dat macht erotiseert zegt hij: "Niet echt. Ik denk dat macht eerder intrigeert. Wat ons drijft, is niet macht om de macht, maar aandacht. We vechten om onze mening onder de aandacht te brengen. Dat fascineert en dat merk je wanneer iemand interesse in je toont, maar dat is eerder interesse in brede zin. Het zal wel dat dat soms tot iets meer leidt. Maar de verhaallijnen over escapades zoals in Borgen en House of Cards kloppen niet, net zo min als het plaatje van de mannetjesputters die er allerlei bewonderende vrouwen opna houden."

Of dat klopt toch zeker niet meer. "Natuurlijk hadden de vrouwen bewondering voor mannen met macht", zegt Miet Smet over vroeger. "Al was het parlement geen oord van verderf. Het ging er redelijk braafjes aan toe. Maar de aantrekkingskracht van machtige mannen was wel veel groter dan omgekeerd. Vrouwen die aan de top stonden hadden iets angstaanjagends voor mannen. Ik heb nooit seksuele avances gekend toen ik aan de top stond, daarvoor wel. (lacht) Dat is toch veranderd. Vrouwen kunnen nu ook bewonderd worden door mannen. Ze zijn niet meer zo angstaanjagend."

Onze huidige minister bevestigt. "Wij zijn de eerste generatie politici met een fiftyfiftyverhouding tussen mannen en vrouwen. En er wordt zeker anders gepraat over vrouwen en dus gekeken naar en omgegaan met vrouwen, wanneer je met evenveel vrouwen als mannen aan tafel zit, dan wanneer alles onder mannen gebeurt. Dat is een zeer positieve evolutie. Daarnaast is de politiek drukker, nog technischer en meer een teamsport geworden en is er permanente aandacht van de pers en op sociale media. In die omstandigheden lijkt het nu iets ingewikkelder om er nog allerlei affaires opna te houden." (lacht)

Die emancipatie trekt zich ook door naar de relaties van politici. Terwijl Jean-Luc Dehaene en co. nog steevast thuis een 'moeder de vrouw' hadden en een gezin dat zich vooral naar hun carrière schikte, hebben ook de moderne politici steeds vaker partners die zelf ook een carrière hebben en lijkt de trophy wife ook in de politiek op haar retour.

"Mijn echtgenote heeft zelf een zware job en verwacht duidelijke afspraken en evenwichtige rolverdeling", zegt onze minister. "Mannen, of het nu politici zijn of niet, kunnen en willen ook niet langer eisen dat de vrouw een stap terugzet of zich heel erg aanpast aan zijn belangrijke job. Dat is in de hele samenleving veranderd."

Volgens hem hebben politici en toppers in het zakenleven wel meer dan gemiddeld last van een specifiek gevolg van machtsposities dat niets met overspel te maken heeft. "Wat mij hard treft bij mezelf en wat ik ook van collega's in de Wetstraat en in het bedrijfsleven hoor, is dat de politiek je relatie kan beïnvloeden. Het blijkt vaak moeilijk om het harnas af te leggen en op te houden met je stekels opzetten, je gelijk willen halen, je meteen aangevallen te voelen of in alles een strijd om aandacht en macht te zien. Dat zijn de typische dynamieken van de politiek en soms moet je wanneer je thuiskomt echt tegen jezelf zeggen: 'Hier hoef ik niet te winnen.'"

Relatie-experte Rika Ponnet, die in Blijf bij mij beschrijft hoe we in relaties strijden om macht en intimiteit, kent het fenomeen goed. "Ik zie het ook bij bedrijfsleiders. Ze zijn het zo gewoon dat iedereen altijd naar hen luistert dat ze thuis soms alleen al door hun lichaamshouding die hyperdominante positie uitstralen", zegt Ponnet. "Dan is het zeker niet zo dat macht erotiseert." (lacht)

Machoberoep

Maar wat zeggen wetenschap en experts over dat idee zoals we het doorgaans begrijpen?

Het blijkt hoe dan ook te kloppen dat wie macht heeft aantrekkelijker overkomt. Over waarom dat zo is en hoe dat werkt, circuleren een paar theorieën. Evolutiebiologen wijzen erop dat grote ambitie, de drang om in de echelons van de macht bovenaan de pikorde te staan en daar via spierballenvertoon en haantjesgedrag te geraken, samengaat met een hoger dan gemiddeld testosteronniveau en dus een overmatige seksuele appetijt. Zeker in de politiek, het ultieme machoberoep, komt volgens de biologen het duidelijkst naar voren dat de 'toegang tot vrouwen' en daarmee de verspreiding van het eigen genetisch materiaal voor de man de beloning is voor een hoge positie. Net zoals bij chimpansees. Die verklaring strookt echter niet met het feit dat de uitspattingen eerder de uitzondering dan de regel zijn.

Misschien werkt 'macht erotiseert' wel omgekeerd. Psychologisch onderzoek laat zien dat iemand zo 'dronken' van macht kan worden dat het seksuele zelfvertrouwen zwaar opgeblazen raakt. Mensen worden dan onrealistisch optimistisch over mogelijke seksuele interesse van potentiële partners. Hun positie en salaris geven hen de illusie dat iedereen wel interesse heeft en omdat ze zo zeker van hun zaak zijn, gaan ze ook zelf veel meer initiatief nemen. In onderzoek geven hooggeplaatste leidinggevenden ook zelf aan meer dan gemiddeld ontrouw te zijn en vaker plannen hun partner te bedriegen.

Volgens Ponnet en professor relatie- en gezinsstudies Lesley Verhofstadt (UGent) gaat het meestal om een combinatie van die verklaringen. Verhofstadt: "Macht is de mogelijkheid om gedrag, gevoelens en gedachten van mensen te beïnvloeden, vervormen en controleren. Wel, dat zit in iedere relatie. Het is ook geen stabiel kenmerk zoals uiterlijk. Het hangt af van iemands status en middelen maar ook, en dat wordt vaak vergeten, van hoe anderen daarmee omgaan. Iemand met veel macht kan zichzelf inderdaad wijsmaken dat alles gepermitteerd is. Het is vooral wanneer anderen, omdat ze hiërarchisch onder die persoon staan of afhankelijk zijn van zijn middelen, die persoon nooit in zijn gedrag corrigeren, dat het uit de hand kan lopen."

En dat doet het en dat zal het wellicht blijven doen. Want dat macht letterlijk de ander erotiseert, prikkelt, is ook aangetoond. Wie status en middelen heeft, dwingt respect af en heeft een netwerk waarop je kunt terugvallen in nood. Dat trekt duidelijk aan, zo blijkt uit onderzoeken naar de factoren die bepalen of we verliefd worden. "De evolutionaire psychologie en biologie benadrukken het belang daarvan voor vrouwen, die vroeger iemand nodig hadden om voor hen te zorgen. Die erg oude reflex speelt nog altijd bij aantrekking", zegt Verhofstadt.

Een voorbeeld daarvan zijn de trophy wives: de vrouwen die het van hun looks en jeugdigheid moeten hebben en die daarmee status en zekerheid van een man met aanzien 'kopen'. Er zijn in de politiek en het zakenleven duidelijk meer voorbeelden van dan elders in de maatschappij. Ook opvallend is dat de Valentijns-enqûete van Tempo Team laat zien dat bijna een op de tien werknemers een relatie met zijn of haar baas overweegt als dat voordelig zou zijn voor de carrière. En dat geldt zowel voor mensen met een relatie (8 procent) als voor singles (12 procent).

Ponnet: "Voor vrouwen was dat lange tijd de enige manier om maatschappelijk ergens te geraken. In landen waar dat nog zo is, zoals in India en Rusland, zie je dat de trophy wife het daarom nog altijd zeer goed doet. Hier is dat op zijn retour en wordt er meewarig over gedaan nu er meer gelijkwaardigheid is. En het wordt voor machtige mannen meer bon ton om een slimme vrouw te hebben."

Verhofstadt wijst er ook op dat aanzien en middelen al altijd maar enkele van de kenmerken zijn die 'erotiseren'. "Ook bij vrouwen is het niet doorslaggevend. Uiterlijk, gedeelde interesses en waarden en persoonlijkheid spelen eveneens mee bij het verliefd worden. Voor vrouwen is persoonlijkheid het belangrijkste, voor mannen uiterlijk. Maar dan spreken we enkel over verliefdheid en niet over relaties op langere termijn, want daar spelen ook andere dynamieken en voorkeuren."

Naast de bredere verklaringen geldt ook de persoonlijkheid. Ponnet: "Mensen met macht en succes zijn zeker niet allemaal dezelfde. De ene mens zoekt bevestiging vanuit een emotionele leegte en dat is dan het applaus en soms dus ook 'vrouwen scoren'. Het gaat dan echt niet om een authentieke band met die vrouwen maar om steeds weer het ego voeden en zichzelf via die veroveringen ervan te overtuigen dat ze populair zijn. Natuurlijk vind je dat soort figuren meer in hoge echelons.

"Anderen bereiken de top vanuit een talent, een drive om iets te doen waar ze goed in zijn en zullen veel minder de nood voelen hun emotionele leegte via affaires in te vullen. Ik ken voldoende topmanagers die een gelukkig gezinsleven hebben en er niet aan denken dat op het spel te zetten omdat ze via hun status wellicht makkelijker vrouwen imponeren."

Melkfles opendoen

Beide experts wijzen er ook op dat machtsstrijd in alle liefdesrelaties speelt, niet alleen in die van CEO's en politici. Al lijken de dynamieken daar het scherpst tot uiting te komen. Ponnet: "Ik herinner me een interview met een belangrijk politicus wiens vrouw nog klassiek thuisblijft en voor de kinderen zorgt. In het interview stond een veelzeggende scène verwerkt: plots komt zij het gesprek onderbreken omdat hij de melkdop van fles moet draaien. Alsof een fulltimehuismoeder dat niet kan.

"Dat toont zo goed dat die vrouw op zoek gaat naar een evenwicht. Alle aandacht gaat altijd naar hem, naar de belangrijke man. Door met die melkfles te komen aanzetten vernedert ze hem ergens, vraagt ze aandacht voor haar werk en laat ze zien dat hij thuis ook maar een gewone man is en zij in feite de boel doet draaien waarop zijn loopbaan steunt. Ze is de vrouw die zich wegcijfert, maar wil dat ook doorbreken."

Die machtsstrijd binnen een koppel kan totaal uit de hand lopen, met psychische en fysieke agressie tot gevolg. "Maar het kan ook goed uitdraaien", zegt Ponnet. "Ik ken een koppel waarin de man een belangrijke CEO is en zij thuisblijft voor de kinderen. Maar die vrouw weet zeer goed wat haar waarde is. Het kan hard en zeer eenzaam zijn aan de top, waardoor je geliefde bij wie je kunt decompresseren en die je wel kunt vertrouwen net extra waardevol kan zijn. In dit koppel wist de vrouw duidelijk dat zij de emotionele en psychologische steun gaf die in die loopbaan van hem cruciaal zijn om het vol te houden. Dat is dan haar macht, waardoor wat aan de buitenkant een clichékoppel lijkt eigenlijk een harmonieuze tandem is.

"We denken bij macht in de liefde vaak aan de dominante man, maar vrouwen hebben op hun manier evenveel, zij het meer gemaskeerde vormen van macht en dat is altijd zo geweest. Zij kunnen beslissen over de kinderen, over seks, over het huishouden. Dat zijn arena's waar de man zeker niet altijd wint. Om een man te straffen kan de vrouw hem bijvoorbeeld de kans om te vaderen ontzeggen, hem seks ontzeggen of zich volledig terugplooien op de kinderen."

Wat ook niet klopt, is dat de machtsstrijd binnen koppels op zijn retour is omdat mannen en vrouwen nu meer en meer gelijkwaardige maatschappelijke posities innemen. "De oude rollenpatronen brokkelen af, de onderdanige vrouw van weleer die thuis wel de broek droeg verdwijnt. Dat wil echter zeker niet zeggen dat er geen machtsstrijd meer is in iedere liefdesrelatie", zegt Ponnet.

Nochtans associëren we onze eigen liefdesrelaties niet graag met macht. "Vooral vrouwen willen dat verband niet leggen, stellen zich liever op als slachtoffer dan als machtswezen. Maar dat zijn ze dus evenzeer", zegt Ponnet. Verhofstadt: "En hoewel we gelijkwaardigheid hoog in het vaandel hebben staan, is dat in feite een mythe. In alle relaties zoeken we wel min of meer een machtsevenwicht, maar de perfecte gelijkwaardigheid bereiken lukt nooit."

En dat hoeft ook niet. Ponnet: "Een machtsstrijd in een relatie is net nodig en voor een stuk gezond. Sterker nog, zonder macht geen liefde. Een gevoel van macht hebben is een absolute voorwaarde voor echte liefde, echte intimiteit. Want dat vergt overgave, loslaten van controle en het toelaten van de ander. Dat kan alleen als je eerst de zekerheid hebt dat de ander jou ook nodig heeft. Alleen vanuit dat gevoel van controle, kun je jezelf overgeven. Net daarom is er altijd wel een vorm van machtsstrijd. Die draait in de meeste koppels nooit om macht om de macht maar net om dat gevoel van controle te krijgen dat zo nodig is voor intimiteit."

Ook in koppels waarvan de man geen politicus is die in de woonkamer interviews geeft, leidt dat tot tragikomische situaties, zo ziet Ponnet. "Dokters-specialisten die blijven kibbelen omdat zij de douche niet schoonmaakt zoals hij wil of een gepensioneerde manager die met zijn vrouw blijft bekvechten over de thermostaat. Ongelofelijk, maar als je kijkt naar wat erachter zit begrijpelijk. Die ene man voelt zich kwetsbaar nu zijn nieuwe vriendin sneller dan hij wilde bij hem introk. Door haar aan te pakken over de douche, wil hij dat ergens controleren, terwijl zij dat ervaart als zichzelf niet mogen zijn. De gepensioneerde manager is gewoon om de dingen te regelen en doet dat dus ook met de thermostaat, maar zij voelt dat als bemoeienis want zij heeft altijd de praktische zaken in huis geregeld. Door dat pensioen is een nieuwe machtsstrijd onvermijdelijk.

"Maar doorgaans komt dat goed en kan een koppel vanuit de nieuwe posities zich opnieuw aan de liefde overgeven. Macht is niet iets vies in de liefde."

Morgen: slot Daan Heerma van Voss: 'Als de rollen uitgespeeld zijn'