'Niemand gebruikte angst zo effectief als mijn vader'

Toen het ondenkbare toch werkelijkheid was geworden, en Pablo Escobar die tweede december van 1993 dood op dat dak in Medellín lag, geflankeerd door mannen die poseerden als jagers naast hun prooi, trok een zucht van verlichting door de stad. Weldra golfde die over de bergen naar hoofdstad Bogotá, en verder ging het nieuws. Eerst naar de buurlanden van Colombia, toen over het hele continent, daarna naar de Verenigde Staten en de rest van de wereld. Overal lokte zijn dood dezelfde, opgeluchte reacties uit: Pablo Escobar is dood! De grootste, machtigste en vooral gewelddadigste drugshandelaar van zijn generatie is niet meer!

Weekblad Semana - een instituut in Colombia - vatte de erfenis van Pablo Escobar kort daarop samen in 136 woorden: "Hij maakte drie presidenten het regeren onmogelijk. Hij transformeerde de taal, de cultuur, het aanzien en de economie van Medellín en het land. Vóór Pablo Escobar kenden de Colombianen het woord 'sicario' (jonge huurmoordenaar, red.) niet. Vóór Pablo Escobar werd Medellín beschouwd als een paradijs. Vóór Pablo Escobar kende de wereld Colombia als het Land van de Koffie. En vóór Pablo Escobar kon niemand in Colombia zich voorstellen dat er een bom zou kunnen ontploffen in een supermarkt of in een vliegtuig onderweg naar zijn bestemming. Dankzij Pablo Escobar rijden er in Colombia gepantserde auto's rond en veranderde, uit veiligheidsoverwegingen, de architectuur. Voor hem werd het justitieel apparaat hervormd, veranderden de gevangenispolitiek en de gevangenissen en transformeerde het leger. Pablo Escobar ontdekte, meer dan welke voorganger dan ook, dat de dood het belangrijkste instrument van de macht kan zijn."

Die Pablo Escobar had ook een vrouw en twee kinderen. Hoe was het leven van zijn zoon, Sebastián Marroquín, de naam die Juan Pablo Escobar (1977) kort na de dood van zijn vader aannam? En hoe is het nu? Hoe gaat hij om met de erfenis van zijn vader? Hoe probeert hij onder het juk van de personificatie van het kwaad uit te komen?

Het valt te lezen in Pablo Escobar, mi padre. Het boek (Marroquín gebruikt zijn echte naam als auteur) is al enige tijd een bestseller in Latijns-Amerika; Franse, Portugese en Servische vertalingen zijn in de maak. En het is, stelt Marroquín nadrukkelijk, niet wéér een verhaal over Escobar. Serieuze en op sensatie beluste journalisten, ex-minnaressen, familieleden, documentairemakers: velen hebben het verhaal van Escobar verteld, maar volgens Marroquín zelden correct. "Toen mijn vader nog leefde, las ik al zo veel leugens over hem. Dit is niet nóg een versie, of ónze versie, maar de waarheid."

Vergiffenis

Marroquín vertelt via Skype vanuit Buenos Aires over zijn boek. Daar woont hij sinds zijn moeder, zus, vriendin en hij Colombia eind 1993 verlieten uit vrees voor hun leven.

Eenvoudig was dat niet. Voornamelijk dankzij Pablo Escobar waren alle Colombianen in die jaren besmet zodra ze de grens over gingen - 'het paspoort van de schaamte' heette hun reisdocument - en het meest besmet waren Pablo's vrouw en twee kinderen. Na veel omzwervingen was Argentinië het enige land dat ze asiel wilde verlenen.

Vijftien jaar leefde Marroquín, architect en eigenaar van een kledinglijn, er in betrekkelijke anonimiteit, wat niet wil zeggen dat het verleden hem niet bezighield. Sinds 2000 verzamelde hij documenten over zijn vader en in 2005 ging hij in op de uitnodiging mee te werken aan de documentaire Sins of My Father (Nicolas Entel, 2009). Voor de première kwam hij naar het IDFA-festival in Amsterdam, om vervolgens de halve wereld over te reizen om bij vertoningen ervan te zijn.

Er kon geen licht aangaan in een bioscoopzaal of er meldde zich tijdens de nazit wel een slachtoffer van zijn vader. Marroquín deed dan altijd hetzelfde: namens zijn familie vergiffenis vragen. Om uitlevering naar de VS te voorkomen, was Escobar halverwege de jaren 80 een oorlog tegen de Colombiaanse staat begonnen. Daarbij vielen honderden onschuldige doden. Twintig jaar later moest de hele wereld weten dat 'de zoon van' een hombre de paz was − een man van de vrede.

Na de documentaire vond Marroquín het tijd voor een boek, opdat het materiaal dat hij over zijn vader had verzameld een bestemming zou vinden. "De slachtoffers van mijn vader hebben het recht te weten wat er is gebeurd. Daarnaast wil ik dat niemand mijn nu 2-jarige zoon later fabels vertelt over zijn opa. Voor hem is nu duidelijk wat zijn opa heeft gedaan en wat hij niet heeft gedaan. In het boek staan alle misdaden van mijn vader die ik boven water kon halen, zelfs meer dan er al bekend waren."

Bijna achteloos vallen op de pagina's de doden: de bewaker die geld stal en als straf geboeid in het zwembad werd gegooid en verdronk; de dronkaard die Escobar in het openbaar uitmaakte voor leugenaar en door zijn mannen werd doorzeefd met kogels; de 63 voorbijgangers en bewakers die omkwamen bij de bomaanslag op het gebouw van de geheime dienst; de 110 passagiers in Avianca's Boeing 727, die Escobar uit de lucht liet blazen omdat hij één passagier uit de weg wilde ruimen. De man die hij moest hebben, bleek niet eens te zijn ingestapt.

Extreem in alles

Voor de opnames van Sins of My Father luisterde Marroquín naar afgetapte telefoongesprekken van zijn vader, die door de politie waren vrijgegeven. Daarin geeft Escobar de ene na de andere moordopdracht. Dat was confronterend ("De man die ik hoorde, was een andere dan die bij mij aan de ontbijttafel heeft gezeten"), maar voor het boek daalde hij nog verder af in de duistere geest van zijn vader. Hij bezocht in en rondom Medellín de huizen waar Pablo Escobar heeft gewoond, de talloze onderduikadressen en sprak zo'n vijftien van diens voormalige compagnons. Door hun herinneringen te combineren met die van zichzelf en de verzamelde documenten, kwam Marroquín tot zijn verslag.

"Ik begreep eigenlijk nooit goed wie mijn vader was, totdat ik alles had onderzocht en opgeschreven. Hij was vooral extreem. Extreem alleen, extreem goed in wat hij deed en extreem gewelddadig." Dat die conclusie weinigen zal verbazen, begrijpt Marroquín. "Ergens wist ik het zelf natuurlijk ook al, maar er is een verschil tussen iets weten en de bewijzen zien."

Wat Sebastián Marroquín bijvoorbeeld nog niet wist, was dat zijn vader zelfs aanslagen in de Verenigde Staten had gepland voor het geval hij zou worden uitgeleverd aan dat land. Dat hoorde hij van de voormalige compagnons. "Mijn vader had een criminele capaciteit zonder precedenten.

Hij gebruikte angst als wapen op een niveau dat nooit eerder was vertoond."

Ironisch is het dat zijn vijanden die angst na zijn dood zeer effectief inzetten tegen zijn eigen familie. Nauwgezet omschrijft Marroquín in de eerste vier hoofdstukken hoe zijn familie en hij onder druk alle bezittingen van zijn vader - huizen, auto's, dure kunst - inleverden in ruil voor hun leven. Het is zijn antwoord op de vraag die hem nog vaak wordt gesteld: wat heb je met het geld van je vader gedaan?

Die episode staat in sterk contrast met de verhalen over de vette, zorgeloze jaren. Vanuit wat Marroquín de 'intieme familiekring' noemt, beschrijft hij hoe zijn vader zijn enorme rijkdom vergaarde. Het is een unieke blik op een periode waarin de drugshandel een onschuldige bezigheid was - iets wat met de wijsheid van nu hoogst naïef lijkt.

Escobar hield openlijk kantoor in Medellín, waar mensen van allerlei pluimage zich meldden om zaken met hem te doen - vooral illegale, maar soms wilde iemand hem ook overhalen tot legale investeringen. Tegen een zakenman die hoopte dat hij geld zou steken in gasleidingen zei Escobar onomwonden: "Het spijt me voor u, maar met legale zaken houd ik me niet bezig."

Foto op het nachtkastje

Om de rijkdom te schetsen, heeft Marroquín een hoofdstuk gewijd aan wat hij noemt 'excentriciteiten'. Eén voorbeeld volstaat: voor de eerste communie van zijn zoon stuurt Escobar zijn chef-kok naar Zwitserland om chocola te kopen. Op de terugweg maakt het privévliegtuig even een tussenstop in Parijs, om twintig flessen Pétrus Pomerol - een van de duurste wijnen ter wereld - mee te nemen.

Vanwege zijn controle over de belangrijkste drugslijnen naar de VS schatte het tijdschrift Forbes het vermogen van Escobar in 1987 op 25 miljard dollar (bijna 23 miljard euro). Zijn ambitie als jongeman was geweest voor zijn 30ste miljonair te zijn. Daarna kreeg hij trek in een politieke carrière. Dat was het begin van het einde: concurrerende politici, maar ook mensen uit de partij waarbij hij zich aansloot, zetten vraagtekens bij zijn rijkdom.

Dat gebeurde in het openbaar, waardoor Escobar zich gekrenkt voelde en besloot wraak te nemen. "Bekritiseer me en ik vermoord je: dat is iets heel Colombiaans", zegt Marroquín, die in zijn boek beschrijft hoe hij als puber felle discussies met zijn vader voerde als hij op de televisie de zoveelste dode zag die hij had veroorzaakt. "Woest was ik soms op hem." Toch staat diens foto nog steeds op zijn nachtkastje. "Zo word je in Colombia opgevoed: eert uw vader en uw moeder."

Die dubbele houding uit zich in alles wat Marroquín doet en zegt sinds hij zich openlijk presenteert als 'zoon van'. Waar hij ook komt en wie hij ook spreekt, hij gebruikt het woord verzoening. Soms lijkt het wel een bezwering om zichzelf in toom te houden. "Ik wil mijn familie niet aandoen wat mijn vader zijn familie heeft aangedaan. Ik wil met de haat, de wens om wraak, niets te maken hebben."

Niet de enige boef

Tegelijkertijd is Marroquín duidelijk verbitterd over de plaats die zijn vader heeft gekregen in de geschiedenis. Hij probeert in zijn boek nadrukkelijk te laten zien dat Escobar niet de enige boef was. Die boodschap ligt gevoelig in Colombia, maar voor hem zelf is dat waarheidsvinding.

"Dit boek telt 500 pagina's. Het had er nog geen 200 geteld als Colombia niet zo corrupt was. Mijn vader was wie hij was en ik zal zijn daden nooit ontkennen, maar hij heeft kunnen worden wie hij is doordat dit in grote delen van Colombia werd toegestaan."

Die woorden maken zijn excuses aan de nabestaanden, die hij ook in de proloog weer uitspreekt, niet minder oprecht, vindt hijzelf. "We moeten leren van het verleden, zodat we het niet herhalen. En dat doe je door erover te praten, te laten zien hoe het was. Mijn vader heeft misschien vijf minuten kunnen genieten van zijn leven."

Pablo Escobar, mi padre van Juan Pablo Escobar (Sebastián Marroquín), uitgegeven door Planeta, ca. 20 euro.

---

Escobar-kledinglijn

Sebastián Marroquín is opgeleid tot architect, maar kan op die manier niet in zijn levensonderhoud voorzien, zegt hij. "Als ik concurreer om een opdracht, val ik vrijwel altijd af, want iedereen kan op internet vinden dat ik de zoon van Pablo Escobar ben." Daarom verkoopt Marroquín T-shirts met opdrukken van oude identiteitsbewijzen van zijn vader, voorzien van teksten als: 'Wat ben je van plan? Denk er goed over na', of 'Hoe ziet jouw toekomst eruit?'. Ze vinden vooral gretig aftrek in Mexico, aldus Marroquín.