Maoïsme anno 2015
Ignaas Devisch is filosoof aan de UGent en de Arteveldehogeschool.
Tijdens de felste dagen van grote roer-ganger Mao Zedong trokken de stoottroepen van de Rode Garde door China om vijanden van het systeem op te sporen. Een van de bekendste technieken die ze daarbij gebruikten, was de schuldbekentenis: de beschuldigde moest publiekelijk zijn deloyale houding tegenover de Volksrepubliek declameren, waarna hij of zij werd beschimpt, mishandeld of vernederd.
Wat vandaag door het leven gaat als kid shaming (DM 9/6) lijkt een onlinevariant te zijn van die bedenkelijke traditie. Ouders schreeuwen hun kinderen toe voor de camera, vernederen hen door hun haar af te knippen of dwingen hen tot een schuldbekentenis. De gevolgen zijn dramatisch, en er is zelfs al een geval van zelfmoord te betreuren door een 13-jarig meisje dat de vernedering niet kon verwerken. Een tijdje terug ontstond in ons land ook al heisa toen een jeugdige voetbaltrainer (DM 16/4) 'de lul van de week' in het leven had geroepen. Dit om zijn jonge pupillen tot betere daden aan te sporen.
Wat staat hier op het spel? Terwijl het publieke karakter inderdaad heel erg maoïs-tisch aandoet, is er een cruciaal verschil met toen. Niet het collectieve initiatief primeert, maar het individuele. Het zijn individuele ouders die er zelf toe komen hun kinderen tot publieke schuldbekentenissen te dwingen. Dat is des te opvallender, omdat men de vraag kan stellen aan wat of wie hier verantwoording wordt afgelegd. In het maoïsme was er een grote Ander die aangaf hoe mensen dienden te leven. Je hoorde het systeem te dienen en werd tot de orde geroepen als je tekortschoot. Maar vandaag?
Volgens de Duitse filosoof Odo Marquard is wat we nu meemaken - een 'beschuldigingscultuur' - alleen maar mogelijk binnen een seculiere samenleving die de individuele autonomie centraal heeft gesteld. Immers, een van de manieren om aan het gerechtshof van de goden te ontkomen, is om zelf voor rechter te spelen, zo schrijft hij. Daarom zijn we, toen we na mei '68 die goden definitief hebben buiten geborsteld omdat we hun straffen zo arbitrair en wreedaardig vonden, zelf de straffen beginnen uit te delen. En die kunnen blijkbaar niet wreed genoeg zijn. De goden (of hun aardse vervangers) mogen dan verdwenen zijn, hun straffen blijven bestaan. Dat we graag zelf voor rechter spelen, wordt elke dag opnieuw bewezen op sociale media.
In de film Life of Brian van Monty Python is er een scène die dat op hilarische wijze illustreert. De evangelische oproep 'wie zonder zonde is, werpe de eerste steen' wordt er namelijk niet gevolgd door deemoed, maar door een stenenregen van mensen die maar al te graag de rol van rechter op zich nemen. Helaas is de realiteit vandaag veel minder grappig dan deze film.
Als straf het haar van je dochter of zoon afknippen en dat vervolgens online plaatsen? Het valt trouwens te voorspellen dat nu de ouders van kid shaming zullen worden berecht.
De rollen van rechter en beschuldigde zijn altijd inwisselbaar, en ook dat maakt van de beschuldigingscultuur een moeilijk grijpbaar fenomeen.
Seculier zijn blijft een opgave.