Direct naar artikelinhoud

'Zien we eruit als Stalin, misschien?'

Bijna zeker kantelt Griekenland zondag naar links. Alexis Tsipras staat op het punt de verkiezingen te winnen en in één ruk een einde te maken aan het strenge EU-besparingsprogramma dat de samenleving aan flarden sleurt. In een Atheens café zegt Kostis: 'Onze woede moet dringend optimisme worden.'

Athene is een uitgeleefde stad. De betonnen woonflats en kantoorblokken zijn grijs en zitten onder een smoglaag. Lege handelszaken, overal graffiti en behoorlijk wat daklozen in de portalen. Dit is blijkbaar ook een land waar alles nog mag: snel rijden, parkeren op de stoep, motards die geen helm dragen en roken in restaurants en kantoren. Een zachte zon, opwekkende sinaasappelbomen, enkele unieke muziekcafés en de prima koffie trekken de boel recht. Anders zou een mens zich echt wel in een film van de jaren 80 wanen.

Toch ook wel in contrast met het doffe straatbeeld is de veelkleurige tent die de linkse Syrizapartij op het Klafthmonosplein heeft opgetrokken, pal in het stadscentrum. Groene, blauwe en rode figuren van dynamische mensen versieren het hagelwitte tentzeil. Binnen zitten vooral jonge militanten. Bezoekers worden vriendelijk aangeklampt, krijgen een foldertje in hun handen en zij die dat willen, kunnen met een partijverantwoordelijke aan tafel schuiven om over het programma te discussiëren.

Ik word ontvangen door Elias Panteleakos, de jongerenvoorzitter van Syriza. Een zachte, vriendelijke kerel die voor maritiem ingenieur studeert en toegeeft dat hij dezer dagen op adrenaline leeft. De peilingen geven zijn partij al maanden een voorsprong van drie à vijf procent op de conservatieve regeringspartij Nea Dimokratia. Misschien haalt Syriza zondag wel een absolute meerderheid en komt de charismatisch partijleider Alexis Tsipras aan het hoofd van het land te staan.

Elias komt woorden tekort om de roes te beschrijven: "Je voelt aan alles dat dit een historisch moment is. We staan op het punt om de verkiezingen te winnen en in de regering te stappen. Overal waar ik ga, moedigen mensen me aan om er in te vliegen. Ik ben blij dat ik dit als jonge kerel kan meemaken. De ouderen van onze partij vertellen me dat ze hier al heel hun leven van dromen; van het moment dat een linkse partij de vastgeroeste orde van de sociaaldemocratische en conservatieve machtsblokken doorbreekt. Over twintig jaar gaan we dit aan onze kinderen kunnen vertellen."

Elias vertelt hoe moeilijk zijn generatie het heeft sinds het uitbreken van de crisis. De impact van het door Europa opgelegde besparingsplan is verpletterend, zegt hij. "Een jeugdwerkloosheid van 66 procent. Lonen van 500 à 700 euro. Meer dan 30 procent van de Grieken onder de armoedegrens. Een staatsschuld van 179 procent. Ons land kwam tot stilstand en jongeren geraken niet uit de startblokken.

"Noodgedwongen wonen wij nog bij onze ouders. Maar evident is dat niet. Ook die hebben het moeilijk en het is niet fijn om op hun kap te moeten leven. We hebben het gevoel dat we geen eerlijke kans krijgen om op eigen benen te staan, in vrijheid een relatie uit te bouwen en een gezin te stichten."

'Wat een onzin!'

Monolis Iliakis, een ingenieursstudent, is erbij komen staan en mengt zich in het gesprek: "De meesten onder ons proberen er het beste van te maken. We gaan de deur uit, zoeken elkaar op, proberen plezier te maken en engageren ons voor verandering. Maar er zijn er ook die zich opsluiten en écht depressief worden. Jaarlijks plegen zo'n vijfhonderd mensen zelfmoord, vooral mannen. 45 procent meer dan voor de crisis."

Monolis en Elias hebben het ook over de duizenden jongeren die sinds de crisis het land hebben verlaten. Naar België, Nederland of Zweden. "Sommigen komen goed terecht, maar je hebt ook dokters, advocaten en ingenieurs die zich tevreden moeten stellen met een job als ober of poetsvrouw. Ik begrijp hen maar al te goed. Maar wat een verlies voor Griekenland!"

Ik vertel Elias en Monolis dat nogal wat Europeanen in Brussel en Berlijn argwaan koesteren tegen hun partij. Deze week nog waarschuwden de BBC en de The Economist voor de links-populistische golf uit Griekenland en noemden Syriza in één adem met de euronihilisten van de Britse antimigrantenpartij Ukip.

Merkwaardig rustig

De twee jonge mannen kijken me met grote ogen aan. "Wat een onzin! Wat hebben wij nu met Ukip te maken? Waarom zouden wij het Europese huis willen opblazen? Waarom denkt iedereen dat wij ouderwets links zijn? Ik begrijp niet goed dat mensen ons als overjaarse communisten aanzien die Stalin en de Sovjet-Unie aanbidden. Zie ik er misschien uit als Stalin? Nee toch! Ik heb niets te maken met Stalin.

"Zijn we radicaal? Ja natuurlijk zijn we radicaal, maar je moet dat begrip wel juist definiëren. Wij zijn radicaal voor de verhoging van het basisloon van 580 naar 751 euro. Omdat we vinden dat dit een minimum is om een beschaafd bestaan te leiden. En ook omdat dit een manier is om meer geld in de economie te laten circuleren.

"We zijn ook radicaal tegen de corruptie, tegen het diepgewortelde cliëntelisme en tegen de belastingontduiking van onze oligarchen. Deze problemen verlammen het land nu al decennia. We hebben een gamechanger nodig. Dát is de essentie van de Syriza-identiteit: wij zijn de partij van de solidariteit en van de menselijke waardigheid: twee waarden die door de oude orde kapot zijn gemaakt en die wij in eer willen herstellen."

Ook het Syriza-partijhoofdkwartier is zo'n muf gebouw. In de hal: donkere houten muren en stoffige vensters die een wazig licht doorlaten. "Maar we zijn aan het renoveren", zegt partijwoordvoerster Aliki Kosyfologou. "Binnenkort ziet het er hier fris en kleurrijk uit." In de gangen zijn inderdaad werkmannen bezig met herstellingen en opfriswerken. Maar verder is het hier merkwaardig rustig. "Iedereen is op het terrein campagne aan het voeren", zegt de jonge vrouw. "15 à 20 procent van de kiezers is nog onbeslist.

"We zijn begonnen met een get-out-and-vote-actie die vooral de jongeren moet aanmoedigen om te gaan stemmen.

De campagne zit nu ook in haar grimmigste fase. Nea Dimokratia probeert een angstklimaat rond Syriza te creëren. Gisteren zonden ze een tv-spotje uit met beelden van een verwoest Athene. Alsof er een atoombom op de stad was gesmeten. 'Zo zal Athene eruitzien als u voor Syriza stemt', zei een sombere stem. Een potsierlijke wanhoopspoging was het. Ik heb er eens goed mee gelachen."

Aliki geeft toe dat ze behoorlijk zenuwachtig is voor het moment waarop Syriza zondag tot overwinnaar wordt uitgeroepen en de overgang van een oppositie- naar een machtspartij zal moeten maken. "Ik ben mij ervan bewust dat wij heel veel mensen nieuwe hoop hebben gegeven, en dat die hoop een grote verantwoordelijkheid met zich meebrengt.

"Een deel van ons partijprogramma is dan ook een soort humanitair hulppakket dat onmiddellijk uitgerold kan worden: gratis minimumstroom voor 300.000 gezinnen die nu zonder licht en verwarming zitten, hogere minimunlonen, optrekken van de minimumpensioenen naar 700 euro, extra voedselpakketten, incentives voor kmo's en de industrie om banen te creëren, strenge boetes voor belastingontduiking en smokkelpraktijken. De mensen moeten vanaf dag één zien dat er een cesuur is met het verleden."

Maar ook op Europees niveau zal Syriza voor verandering zorgen, zegt Aliki. Zeker als de linkse geestesgenoten van de Spaanse Podemospartij in de herfst ook de macht kunnen grijpen zoals de peilingen momenteel voorspellen. Aliki: "Dan ontstaat er echt een kritische massa om Europa te veranderen. Het klopt helemaal niet dat Syriza anti-Europees is. De Europese Unie is per definitie gestoeld op linkse ideeën: de hereniging van Europeanen die solidair zijn met elkaar.

"We vinden wel dat Europa zijn financiële strategie moet veranderen. Het radicale geloof in besparingen heeft gefaald en Europa kampt met een groot democratisch deficit. Wij vinden dat Europa zich opnieuw moet uitvinden. Als de Griekse kiezer ons daarvoor zondag een mandaat geeft, hebben wij het volste recht om dat standpunt in Brussel op tafel te leggen."

Europese pers

In feite zijn de eerste aftastende gesprekken tussen de Syriza-economen en Europese gezagsdragers al begonnen. Met name de Duitse sociaal-democratische staatssecretaris Jörg Asmussen voerde volgens de Italiaanse krant La Stampa al geheime onderhandelingen met de top van Syriza. Ook de Duitse Financiënminister Wolfgang Schäuble zou al een ontmoeting hebben gehad met John Milos, de hoofdeconoom van Syriza.

Partijverantwoordelijke Giorgos Karatsioubanis bevestigt dat de eerste gesprekken tussen Syriza en de Europese leiders al volop aan de gang zijn. Giorgos fungeert als een soort bemiddelaar tussen Athene en het Europees Parlement. "De onderhandelingen zijn al begonnen en je voelt dat de anti-Syrizastemming in Brussel aan het wegebben is. De meeste Europese leiders hebben de nuance van onze boodschap ondertussen begrepen: wij willen in de eurozone blijven, maar kanten ons tegen een besparingsplan dat de gewone Grieken uitperst.

"De sociaal-democratische fractie in het Europees Parlement steunt ons en verklaarde al dat Merkel moet ophouden om zich in Griekenland als een sheriff te gedragen. Ook de Europese groenen zeggen dat ons programma essentiële elementen bevat om Griekenland er weer bovenop te helpen. Je merkt het ook aan de Europese pers, die veel minder negatief over ons schrijft.

"Naar mijn gevoel is zich in Brussel een nieuwe consensus aan het vormen die zegt dat het dom is om samenlevingen aan flarden te besparen. Het gezond verstand zegt dat je landen als Griekenland, Spanje en Italië zuurstof moet geven om hun economie opnieuw aan te zwengelen. Vandaar dat wij zo snel mogelijk een Europese schuldenconferentie willen samenroepen. Het verhaaltje als zou er geen alternatief bestaan voor een doorgedreven besparingsbeleid heeft afgedaan. Yes, there is an alternative!"

Paul Krugman

Ook Nick Malkoutzis, hoofdredacteur van de website Macropolis en een van Grieklands meest prominente politiek analisten zegt dat het Syrizaprogramma compatibel is met Europa. Hij merkt op dat veel elementen geïnspireerd zijn op de ideeën van bekende progressieve economen als Keynes en Paul Krugman. "Wat is er controversieel aan een programma dat de economie wil aanzwengelen, extra voedselbonnen uitdeelt aan hongerige gezinnen en minimumstroom voorziet voor gezinnen zonder elektriciteit?

"Grote vraag is natuurlijk hoe het compromis tussen Syriza en de trojka (afgevaardigden van de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF), red.) er zal uitzien. Mij lijkt het dat er voldoende marge is om te onderhandelen. Als Syriza in ruil voor een humaner besparingsprogramma kan garanderen dat er fundamentele hervormingen komen inzake justitie, corruptiebestrijding en fiscaliteit, staan we al heel ver."

Op zich vindt Malkoutzis het gezond dat linke partijen als Syriza en het Spaanse Podemos een alternatieve invulling geven aan Europa. "Het is goed voor de democratie en goed voor Europa dat het liberale eenheidsdenken wordt doorbroken. Er zijn geen absolute politieke waarheden en het is misschien wel nodig dat de Europese Unie zich opnieuw uitvindt. In ieder geval is het de hoogste tijd dat we de destructieve Noord-Zuidkloof in Europa overbruggen."

Het gezellige Café Odeon is de stamkroeg van Kostis Maraveyas en Kristina Tremonti. Een sympathiek koppel met sterke politieke meningen. Kristina is een anticorruptie-activiste die haar eigen website I Paid a Bribe creëerde waarop mensen corrupte ambtenaren kunnen aanklagen. Kostis is een van de bekendste muzikanten en tv-figuren van het land.

Beiden maken ze zich zorgen over de polarisering van de campagne en roepen hun landgenoten op tot gematigdheid en politieke maturiteit. Kristina: "Vooral Nea Dimokratia bezondigt zich aan mentale terreur. Ze maken de Grieken dermate bang voor de andere partijen dat er een angstklimaat is ontstaan. Zulke bangmakerij zou illegaal moeten zijn."

Dappere jongeren

Kristina en Kostis wijzen de Grieken op hun individuele verantwoordelijkheid. "Het zijn niet alleen de politici die moeten veranderen, ook de individuele Griek moet een mentale verandering ondergaan. Al die dokters en ambtenaren die smeergeld vragen, al die burgers die smeergeld betalen; ze zouden best eens in de spiegel kijken. Het cliëntelisme zorgde ervoor dat te veel Grieken op een te gemakkelijke manier rijk zijn geworden: zonder hard te studeren, zonder echt hun hersenen te gebruiken, zonder echt creatief te zijn.

"We moeten ons de vraag durven stellen: wat hebben wij bereikt in Europa? Welke grote politicus hebben wij geleverd? Welke grote schrijver, dichter of architect hebben wij Europa geschonken? Voorlopig blijft die balans pover en dat komt omdat Griekenland geen meritocratie is. Vooral de jonge generatie heeft hieronder te lijden. Hun creativiteit wordt momenteel geblokkeerd en dat verklaart waarom Athene momenteel een wat uitgebluste indruk geeft.

"Wat in steden als Stockholm, Amsterdam en Kopenhagen al wel volop aan de gang is, moet in Athene nog beginnen. Jonge ideeën over urbanisatie, architectuur en volksgezondheid worden hier niet in de praktijk omgezet."

Kostis en Kristina weten nog niet aan wie ze zondag hun stem zullen geven. In het Syrizaprogramma lezen ze veel interessante zaken, maar misschien vinden ze deze partij toch wel een beetje te klassiek links. "Het is niet door alle ambtenaren opnieuw in hun functie te herstellen dat we het gaan halen." Ze flirten met het idee om een stem uit te brengen op To Potami, wat staat voor De Rivier - een nieuwe partij die opgericht is door niet-politici en een links-liberale visie aanhangt.

In ieder geval zouden ze het liefst een coalitie zien waarbij er een gezonde ideeënstrijd ontstaat tussen Syriza en een kleinere partij. Kostis: "Ik vind dat we onze woede moeten omzetten in creatief optimisme en onze tristesse in nieuwe ideeën. Dat geldt niet enkel voor artiesten, maar ook voor ingenieurs en ondernemers. Ik heb vrienden die net met een webdesignbureau zijn gestart en de handen in elkaar hebben geslagen met andere vrienden die op het platteland biogroenten kweken.

"Creatief ondernemerschap, dat vind ik geweldig. Maar als ik dat aan sommige Syrizamensen vertel, stoot ik op hun geblokkeerde linkse visie. 'Ben je nu links of rechts?', vragen ze me dan. Behoorlijk ouderwets vind ik dat."

Het is Kostis' en Kristina's vurigste wens dat de duizenden jonge, ondernemende Grieken die de afgelopen jaren het land verlieten, terugkeren. Kostis: "Ik noem hen 'De dapperen'. Ik vind het moedig om in deze moeilijke tijden een eigen zaak met een vernieuwend concept te beginnen. En ik vind het even moedig als iemand zijn of haar familie en vrienden achterlaat om elders een betere toekomst uit te bouwen. Dit land heeft al die dappere jongeren hard nodig. Ik hoop echt dat uit deze verkiezingen iets goeds komt, zodat al die jongeren snel terugkeren."