Zwarte woede kleurt primary's

De witte macht zit overal, volgens de zwarte machtelozen van Amerika. Wie over straat loopt in Charleston, de stad in South Carolina waar afgelopen zomer negen zwarte kerkgangers door een witte dader werden doodgeschoten en anderhalve eeuw geleden de Amerikaanse burgeroorlog begon, krijgt de verhalen te horen die dat moeten bewijzen - van persoonlijke tragedies tot complete complottheorieën. Met twee verschillende uitkomsten: apathie of opstand.

"We draaien al generaties in een cirkel en we komen er nooit meer uit", zegt James LeGrand, een veertiger die een paar blokken weg woont van de plek waar de blanke racist Dylann Roof in juni vorig jaar zijn pistool leegschoot. Het is een wijk met rottende houten huizen en winkelwagentjes op straat, waar de mannen hangen of slenteren. 'Hey man', roepen ze, en dan ruik je de rum als ze om geld vragen. LeGrand: "Kijk naar hen... Niemand hier gaat nog ergens heen."

"We zijn op weg naar een burgeroorlog", zegt Nyah (27), een studente verpleegkunde, een paar blokken verder in het koloniale centrum van de stad, waar nog steeds een museum gevestigd is dat de oude zuidelijke Confederatie viert. Ze vertrouwt niemand. "Het onderwijs houdt ons dom. Medicijnen maken ons ziek. De witte klasse doet alles om ons klein te houden. Ik wil de Black Panthers terug."

De overeenkomst tussen James en Nyah: ze stemmen op niemand. Van de politiek verwachten ze niets.

Super Tuesday

Als South Carolina vandaag naar de stembus gaat om een Democratische presidentskandidaat te kiezen, zijn veel ogen gericht op de zwarte bevolking. Na stemmingen in het midden, noordoosten en westen van het land is nu het zuiden aan de beurt, met een veel groter aandeel Afro-Amerikanen. South Carolina zal een indicatie zijn van wat er op Super Tuesday gebeurt.

Die zwarten zijn voor mij, dacht Hillary Clinton lange tijd. De bevolkingssamenstelling van het zuiden vormde volgens haar een 'firewall', een barrière tegen het heilige vuur van Bernie Sanders. Die mag het dan wel goed doen bij witte studenten, maar niet bij de zwarte onderklasse uit het zuiden, was Clintons inschatting.

Voor een deel klopt dat. Maar er trekt woede door de Amerikaanse samenleving die niet voorbehouden is aan de blanke Trump-stemmers uit de arbeidersklasse. Ook de zwarten zijn boos. En die woede kan alle kanten op gaan.

"Ik zing niet meer", zegt Dorothy Scott, de voorzitster van de lokale afdeling van de NAACP, de oude zwarte burgerrechtenbeweging. "Bij de herdenking van de negen doden vorig jaar zongen we onze hymne 'We Shall Overcome'. Prachtig. Maar ik heb niet meegezongen. Ik ben niet meer in de stemming. Zingen, dat is alles wat we als slaven altijd mochten doen. Die tijd is voorbij. Met zingen lossen we de problemen niet op."

De problemen zijn groter dan Dylann Roof. Volgens Scott was de jongen exponent van een systeem. "Een vijfde van de bevolking van South Carolina vindt de blanken een superieur ras. Dat zijn degenen die de gedachten voeden."

Amerika zelf is racistisch, vindt ook Ta-Nehisi Coates, de auteur van het vorig jaar verschenen pamflet Between the World and Me. Coates, zoon van een voorman van de Black Panthers, de zwarte verzetsbeweging uit de jaren 60 en 70, stelt dat racisten niet handelen als individu, maar daartoe worden aangezet door het systeem.

Ook de zwarte doden door politiekogels zijn de agenten niet persoonlijk aan te rekenen, vindt Coates, maar moeten het hele korps worden aangerekend. "Het probleem is niet dat politiemannen fascistische varkens zijn, maar dat ons land wordt gerund door de varkens van de meerderheid."

In North Charleston viel vorig jaar ook zo'n dode door politiekogels. Walter Scott werd op de vlucht in de rug geschoten nadat hij was aangehouden omdat zijn remlicht niet werkte. De agent in kwestie schreef in zijn proces-verbaal dat Scott zijn taser (verdovingswapen) had afgepakt. Maar uit beelden die een toeschouwer stiekem maakte bleek dat dat gelogen was. Er stak weer een storm van verontwaardiging op, voor de zoveelste keer in korte tijd.

Dergelijk dodelijk politieoptreden tegen zwarte verdachten was twee jaar geleden aanleiding voor een nieuwe zwarte burgerrechtenbeweging. Black Lives Matter begon als een zinnetje op Facebook, en is inmiddels een beweging met afdelingen in dertig steden.

"Het zijn de filmpjes en de sociale media die de zwarte beweging nieuwe kracht geven", zegt Dorothy Scott (geen familie). "De politie had vroeger altijd een verklaring klaar voor wat er gebeurd was. Nu maakt iemand een filmpje en blijken die verklaringen leugens."

De publieke verontwaardiging van Black Lives Matter en het boek van Coates hebben een breder besef van onrecht aangewakkerd - ook op plekken in de Amerikaanse samenleving waar de bovenlaag van de zwarte bevolking geen last meer dacht te hebben van discriminatie.

Op de universiteit van Missouri waren racistische scheldpartijen vorig jaar aanleiding voor aanhoudende protesten, een hongerstaking en de dreigende staking van het voetbalteam; uiteindelijk moest het college van bestuur aftreden.

In Hollywood wordt vanavond de Oscar-uitreiking geboycot door zwarten die weer niet genomineerd zijn. En zangeres Beyoncé, een van de best betaalde artiesten van Amerika, maakte van haar optreden tijdens de Superbowl vorige maand een betoging voor zwarte burgerrechten.

En het heeft effect, signaleerde Alicia Garza, de bedenker van Black Lives Matter. Veertig nieuwe wetten in zesentwintig staten, waardoor politiecamera's verplicht worden en er meer toezicht is op de politiekorpsen. De beweging veranderde 'Black History Month' deze maand in 'Black Futures Month'.

Hoe de woede politiek wordt vertaald is nog onduidelijk. Dorothy Scott, een activiste van de oude stempel, blijft loyaal aan Clinton - "de Clintons hebben zich sinds de jaren 90 ingezet voor zwarte emancipatie". Maar Coates en veel Black Lives Matter-activisten vinden Hillary medeverantwoordelijk voor de hoge aantallen zwarten in de gevangenis, dankzij de wet die levenslang garandeert voor mensen die drie misdrijven hebben begaan. Hij komt bij Sanders uit.