Myanmar krijgt democratie onder militaire schaduw
In Myanmar heeft de partij van voormalig dissidente Aung San Suu Kyi de presidentsverkiezingen gewonnen. De grote vraag is echter hoeveel ruimte de regering van de geliefde 'Lady' zal krijgen, want de militairen die onder de junta de lakens uitdeelden hebben nog steeds veel macht. Michel Maas in Myanmar
Het is nog even wennen dat Htin Kyaw de toespraak houdt, en niet Aung San Suu Kyi. Ook op straat in Myanmar begint pas aarzelend door te dringen dat de eerste democratisch gekozen president van het land een ander is dan 'De Lady', zoals Nobelprijs-winnares Aung San Suu Kyi liefdevol wordt genoemd. In het straatbeeld verschijnen de eerste T-shirts met Htin Kyaws beeltenis, en daaronder: 'Our President', alsof het de mensen nog verteld moet worden.
De beëdiging van Htin Kyaw als president is een historisch moment: hij wordt de eerste democratisch verkozen president in meer dan vijftig jaar. Het land, dat decennialang door militaire junta's is geregeerd, zet zo opnieuw een stap op weg naar een volwaardige democratie.
Htin Kyaw neemt plaats achter de microfoon. Hij spreekt zacht, zoals altijd. Hij staat bekend als een bescheiden man, die altijd met alle plezier in de schaduw van Suu Kyi stond, en woensdag bewijst hij meteen dat daar niets aan verandert. Hij maakt duidelijk dat niet hij, maar zij, president hoort te zijn. Een van de belangrijkste taken van de nieuwe regering wordt daarom: het veranderen van de grondwet, die haar dat hoogste ambt verbiedt, omdat de president geen familieleden met een buitenlandse nationaliteit mag hebben en haar kinderen hebben een Brits paspoort.
Oude jongens
"Htin Kyaw is eigenlijk een héél aardige man", zegt NLD-parlementslid Po Bo Oo. Maar daarmee heeft hij kennelijk meteen alles over de man gezegd wat er te zeggen valt, want in één adem door heeft hij het daarna over de onfeilbaarheid van zijn partijleidster. "De Lady is - nou ja, hoe zal ik het zeggen - zij is door God gezonden."
Po Bo Oo kijkt niet op een jaartje meer of minder. Hij heeft onder de militairen twintig jaar gevangengezeten, en is daarmee in het parlement geen uitzondering. De ex-politieke gevangenen vormen een old boys' network waarop de NLD steunt. Zij vormden elkaar in de cel, en nu zitten ze samen in het parlement. Tientallen parlementsleden rustten gisteren na de zitting uit in hun guesthouse, waar ze wonen als zij in de hoofdstad Nay Pyi Thaw moeten zijn.
"Dit is ons vluchtelingenkamp", giechelt senator Oo Ba Myou Theint. Hij heeft zijn perzikkleurig parlementsjasje uitgedaan en zit in zijn longyi, de Myanmarese mannenrok, op een van de twee houten stapelbedden in zijn gedeelde kamer. Overal liggen dossiers en papieren. Hij was een politieke gevangene, net als Kyaw Thwe, een paar deuren verderop, en tientallen anderen in dit ommuurde complex. Op de veranda liggen er een paar te slapen, anderen kaarten of praten over politiek. Alles is bijna net als vroeger in de gevangenis, grappen ze: ze delen hun kamers, ze kunnen nergens heen, en hun familie is ver weg.
De NLD-parlementariërs zijn door hun verkiezingssucces veroordeeld tot vijf jaar Nay Pyi Thaw. De kunstmatige hoofdstad is niet gebouwd voor mensen. Ze is, integendeel, gebouwd om mensen te weren, en dat lukt buitengewoon goed. Generaal Than Shwe had in de jaren 90 besloten de regering weg te halen uit het roerige Yangon en haar hierheen te brengen, even ver van Yangon als van Mandalay. De stad werd gebouwd om het volk uit de buurt te houden, en dat doet ze nog steeds. Wie de vijf uur durende rit onderneemt, raakt hier al snel verloren in een web van brede zesbaanswegen waartussen heel spaarzaam hier en daar een hotel of een overheidsgebouw is gestrooid. Midden in die enorme leegte ligt ergens een kolossaal parlementscomplex, waar de NLD'ers nog wat onwennig aan hun nieuwe taak zijn begonnen.
Als een van de achttien ministers staat Aung San Suu Kyi woensdag wel op het podium voor het parlement. Eigenlijk is ze zelfs vier ministers in hoogsteigen persoon, want behalve minister van Buitenlandse Zaken is ze ook minister van Onderwijs, van Elektriciteit en Energie, en minister van het Bureau van de President. En natuurlijk is ze veel meer dan dat. Suu Kyi heeft meer dan eens duidelijk gemaakt dat niet de president, maar zijzelf de dienst gaat uitmaken in de regering. Daarom heeft ze Htin Kyaw, haar levenslange vriend en vertrouweling, aangewezen voor het presidentschap: een man van wie ze weet dat hij doet wat zij van hem vraagt.
Vier mandaten
De grote vraag is hoeveel ruimte de nieuwe regering zal krijgen. De militairen zijn weliswaar weggestemd, maar ze hebben nog steeds een grote vinger in de pap. De door henzelf geschreven grondwet geeft hen 25 procent van de zetels in het parlement, en bovendien de leiding over drie essentiële ministeries. Htin Kyaw wil die grondwet wijzigen, maar dat kan alleen als de militairen zelf daarmee instemmen, en dat hebben ze tot op heden categorisch geweigerd.
Zij verdwijnen nu grotendeels uit beeld, maar hun bewind is nog steeds voelbaar. Terwijl woensdag het nieuwe parlement de historische beëdiging bijwoont, wordt elders Chaw Sandi Tun vrijgelaten. Deze jonge vrouw heeft zes maanden in de gevangenis gezeten vanwege een grap. Ze had op Facebook een spottende opmerking gemaakt over de kleur van het nieuwe uniform van het Myanmarese leger, die ze vergeleek met de rok van Aung San Suu Kyi. Dat was geen humor maar een belediging, vonden de militairen, en de rechter kende geen pardon. Ook gratie werd haar niet gegund: ze moest de volle zes maanden uitzitten. Haar straf is een kleine waarschuwing dat de militairen in Myanmar nog niet weg zijn.