'Antidepressiva: taboe is nergens voor nodig'

Na ieder negatief bericht over antidepressiva in de media of in de eigen omgeving ziet Vinkers ze in de spreekkamer zitten: de patiënten die het middel nodig hebben, maar zich schamen om het te gebruiken. Het zou toch niet werken, verslavend zijn en ernstige bijwerkingen met zich meebrengen, zoals suïcidale gedachten. Bovendien is het een gemakkelijkheidsoplossing: in plaats van te praten, gezond te eten of te sporten neem je een pilletje om er bovenop te komen.

Dat beeld van antidepressiva vindt Vinkers, psychiater aan het universitair ziekenhuis in Utrecht, veel te eenzijdig. Toch is het alomtegenwoordig, en niet alleen in Nederland. "Ik geloof niet dat Vlaanderen op dit vlak anders is." Psychiater Stephan Claes (KU Leuven) herkent het beeld dat Vinkers schetst. Bij patiënten rust er een taboe op het gebruik van antidepressiva. "Ze moeten een stigma overwinnen alvorens ze de medicatie nemen, terwijl het bij ernstige depressies gewoon een goed hulpmiddel is", zegt Claes.

Waarom struikelen we over het gebruik van antidepressiva, maar niet van kalmeringsmiddelen, hoewel die dan weer wél sterke bijwerkingen kunnen hebben? Psychiaters hebben er deels het raden naar. "Iedereen heeft wel een mening over antidepressiva, maar nuchtere feiten ontbreken", stelt Vinkers. Kritiek op het geneesmiddel is niet nieuw. In de jaren 90 was het een 'modegeneesmiddel' dat uiteindelijk werd gelinkt aan de dood van beroemdheden als INXS-frontman Michael Hutchence. Het zou voor gedragsverandering zorgen. Daarnaast stelde de Amerikaanse onderzoeker Irving Kirsch in 2008 dat antidepressiva eigenlijk niet werken.

Beide stellingen verdienen nuance, vinden Vinkers en Claes. "In de wetenschappelijke literatuur is er niets dat erop wijst dat antidepressiva de kans op suïcide verhogen. Enkel bij jongeren worden de risico's op suïcidale gedachten groter", zegt Vinkers. Volgens de psychiater is nog niet geweten waarom dat zo is, al is het zo dat bij jongeren de hersenen zich nog ontwikkelen. Bijwerkingen zijn er, maar die veranderen het gedrag niet. Bij juist gebruik, bij een ernstige depressie, is het een veilig middel, stelt Claes.

Al zijn antidepressiva niet zaligmakend. Ze werken niet bij alle psychische klachten, zoals een lichte depressie of een burn-out, enkel bij ernstige depressies in combinatie met een behandeling. Binnen zo'n behandeling heeft het zijn bewezen nut. "Het is zaak om dat te erkennen. Op een gegeven moment zijn antidepressiva aangewezen", zegt Vinkers. In zijn boek, vorige week gepubliceerd, getuigen patiënten over het gebruik van antidepressiva. Hoewel ze omwille van hun omgeving aarzelden om de pillen te nemen, zouden ze zonder niet meer leven.

En de reputatie dat Belgen pillenslikkers zijn dan? Ruim een miljoen Belgen krijgen antidepressiva voorgeschreven, zo becijferde het RIZIV. Dat zijn er volgens Claes heel veel, te veel. Begin deze eeuw werd het middel te snel voorgeschreven als gemakkelijkheidsoplossing. Bijvoorbeeld in rusthuizen werd het middel gebruikt om eenzame ouderen te helpen. Dat is volgens Claes niet de juiste doelgroep. "Het werkt niet ideaal en het is zeer de vraag of je dit als samenleving wilt."

Tegengas

Het veelvuldige gebruik van antidepressiva noopte onder meer de CM ertoe om stevig tegengas te geven. Michiel Callens, directeur Onderzoek en Ontwikkeling bij CM, kan begrijpen dat dit voor een negatieve connotatie bij het geneesmiddel heeft gezorgd. "Ze hebben echt wel hun functie, dat betwisten we niet, maar pas na een goede diagnose." Het gebruik ervan is in België, meer dan in de meeste andere landen, misgelopen. "Antidepressiva werden systematisch voorgeschreven, ook voor mensen die niet depressief maar neerslachtig zijn, of bijvoorbeeld in een rouwproces zitten."

Het aantal gebruikers plafonneert de laatste jaren. Antidepressiva worden minder snel voorgeschreven, mede door overheidscampagnes. Minister van Volksgezondheid Maggie de Block (Open Vld) trekt 22,5 miljoen euro uit om een bezoek aan de psycholoog vanaf eind volgend jaar te kunnen terugbetalen. Nu is dat niet zo, in tegenstelling tot antidepressiva. Die worden wel terugbetaald.

Claes juicht het veranderende beleid toe, maar stelt dat bij klassieke depressies het gebruik van antidepressiva niet uit de weg mag worden gegaan. "Psychologen ontvangen een brede waaier aan patiënten, met stress, slapeloosheid, burn-outklachten, maar ook depressies. Die kunnen niet altijd enkel worden verholpen door therapie."

Even slikken, Christiaan Vinkers, Uitgeverij Prometheus. 19,99 euro.