En toch blijft de vakbond buiten schot

De grote treinstaking is pas volgende week, maar Michel Abdissi, de voorman van de socialistische vakbond CGSP, moest gisteren al voor de rechtbank verschijnen. NMBS en Infrabel eisten van hem persoonlijk dwangsommen voor spoorlopers. Zo ver komt het niet. Abdissi zal uiteindelijk niet moeten opdraaien voor zulke acties, de spoorlopers zelf wel.

Daarmee kan Infrabel terug naar het oude systeem. Dwangsommen voor spoorlopers - in dit geval vastgesteld op 1.000 euro - waren vroeger ook al mogelijk. Een uitspraak van het hof van beroep zette dat systeem vorige maand op de helling. Nu kan het opnieuw. Infrabel laat weten die dwangsommen in het verleden effectief opgelegd te hebben en zal dat indien nodig ook volgende week doen via een deurwaarder.

Dat Infrabel Abdissi verantwoordelijk wou zetten, is tekenend. Het doel was om de vakbond als organisatie onder druk te zetten. De regering paste een gelijkaardige kunstgreep toe. Buitenlandse rekeningen van vakbonden zullen voortaan moeten worden aangegeven aan de fiscus. Het is de vakbondsman die de rekening beheert die verantwoordelijk wordt gesteld, niet de vakbond zelf.

Zowel de regering als de spoorwegmaatschappijen stuiten op het feit dat de vakbonden geen rechtspersoonlijkheid hebben. Het zijn feitelijke verenigingen. Daardoor kunnen ze niet voor de rechter gedaagd worden en voor de fiscus bestaan ze officieel niet. Daarom zit er voor de regering en de spoorwegmaatschappijen niets anders op dan individuele leden aan te spreken, om zo de hele organisatie in bad proberen te trekken.

Stakingskas bevriezen

Maar is het niet veel eenvoudiger om de rechtspersoonlijkheid voor vakbonden in te voeren? Regeringspartijen Open Vld en N-VA zijn al langer vragende partij. "Anders lopen ze altijd het risico dat hun leden persoonlijk aansprakelijk worden gesteld", zegt liberaal Kamerlid Egbert Lachaert.

Voor de bonden is dat compleet onbespreekbaar. "Het holt ons sterkste wapen uit: staken", zegt David Vanbellinghen van het christelijke ACV. Indien de bonden hun huidige statuut verliezen, krijgt de overheid zicht in hun stakingskas en kan ze er ook beslag op leggen. "Kijk naar wat in Groot-Brittannië is gebeurd", zegt Gina Heyrman van ABVV. "In de jaren 80 heeft premier Margaret Thatcher de grote mijnstakingen gebroken door de stakingskassen te bevriezen."

Bovendien, indien de bonden zich zouden laten erkennen als vzw, zouden ze ook een ledenlijst moeten indienen. Opnieuw strategische informatie die ze liever niet vrijgeven.

Toch hebben vakbonden in de verschillende buurlanden wel degelijk rechtspersoonlijkheid. In Nederland kunnen daarom stakingen worden tegengehouden voor de rechtbank, bijvoorbeeld wanneer de onderhandelingen onvoldoende kansen hebben gekregen.

"Dat gebeurt verschillende keren per jaar", zegt professor Filip Dorssemont (UCL), die zijn doctoraat schreef over stakingswetgeving in België en de buurlanden. "Indien er toch gestaakt wordt, betaalt de bond dwangsommen."

Evolueren we nu stilaan in de richting van Nederland en Engeland? "Het is lang niet de eerste keer dat iemand individueel wordt aangepakt om de hele vakbond te proberen raken", zegt professor Arbeidsrecht Patrick Humblet (UGent). "In 2005 werd ABVV-topman Xavier Verboven nog voor de rechter gedaagd voor de bezetting van een bedrijventerrein in Wilrijk. Hij werd vrijgesproken, hij was niet eens daar in de buurt geweest. En zo gaat het wel vaker." Ook Abissi werd gisteren ongemoeid gelaten.

Zijn collega Dorssemont legt uit waarom: "Geen enkele vereniging kan aansprakelijk gesteld worden voor het gedrag van haar leden. Zelfs al krijgen de bonden rechtspersoonlijkheid, verandert dat gegeven niet. Dat wordt vaak vergeten in de discussie."

Dat wil overigens niet zeggen dat er nu straffeloosheid geldt bij vakbondsleden. Zij kunnen individueel worden veroordeeld als ze de wet overtreden. De dokwerkers die amok maakten na de betoging eind 2014 keken aan tegen een voorwaardelijke celstraf, net als de intussen ex-ABVV'er die een Brusselse politiecommissaris ko sloeg na een andere betoging vorig jaar. En zo kan wie komende dinsdag over de sporen loopt wél een dwangsom opgelegd krijgen.

Geweld uit den boze

De vakbonden zelf blijven buiten schot, al vergoeden die vaak de schade na een woelige betoging. Meestal schakelen ze ook hun eigen ordediensten in bij grote acties. Ze werken nauw samen met de politie om alles in goede banen te leiden en delen folders uit waarin duidelijk vermeld staat dat geweld uit den boze is. In Duitsland is dat zelfs een wettelijke verplichting.

"Eigenlijk zijn er in ons land weinig of geen concrete afspraken", zegt Dorssemont. "Maar dat maakt ook dat de invoering van die rechtspersoonlijkheid geen wondermiddel is." De belangrijkste vragen blijven open: kun je een rechter een staking laten verbieden, zoals in Nederland? En op welke gronden dan? Moeten bonden zelf instaan voor de veiligheid, zoals in Duitsland? En kunnen de ledenlijsten en een deel van de fondsen nog onaantastbaar blijven, zoals in Frankrijk?

De discussie over de rechtspersoonlijkheid flakkerde de laatste keer op in het najaar van 2015. In de buurt van een wegblokkade zijn toen twee mensen gestorven, mogelijk omdat ze niet op tijd medische zorgen hebben gekregen. Zeventien vakbondslui moeten nu voor de rechter verschijnen omdat ze het verkeer hebben gehinderd. In het parlement werden toen grote verklaringen afgelegd, maar het debat is sindsdien geen meter opgeschoven.