Het rechte pad loopt door de boomgaard
Geen hoge muren of prikkel-draad. Wel koeien en sinds deze week ook een fors uit de kluiten gewassen boomgaard. In de gevangenis van Ruiselede proberen ze op geheel eigen wijze gedetineerden weer op het rechte pad te brengen.
Een week lang zijn ze in de weer geweest met het planten van boompjes: 168 in totaal. Nu zit hun werk erop. De vijf mannen stampen de aarde rond het laatst aangeplante boompje aan, controleren of de steunpaal stevig genoeg in de grond zit en zetten daarna koers naar de boerderij. Onderweg pikt een van hen de tractor op die verderop geparkeerd staat.
Op eender welke boerderij zou het een doodgewoon tafereel zijn. Alleen is dit niet zomaar een boerderij, maar wel een penitentiaire instelling. De vijf planters komen niet uit vrije wil een handje toesteken, maar zitten hier hun gevangenisstraf uit.
Het penitentiair landbouwcentrum Ruiselede, zoals de gevangenis officieel heet, biedt onderdak aan zestig gedetineerden, vertelt directrice Petra Colpaert. Van alle rang en stand. Mannen met zware veroordelingen achter hun naam, maar ook jongens van een lichter kaliber. Eén ding hebben ze gemeen: allemaal zitten ze in de laatste rechte lijn naar de vrijheid. Alleen wie minder dan twee jaar cel te gaan heeft, kan naar Ruiselede verkassen.
Nultolerantie
Dat verklaart meteen het relatief vrije regime in de instelling. Cipiers lopen er niet met gigantische sleutelbossen rond. De gedetineerden die voor de koeien verantwoordelijk zijn, staan 's nachts op om hun dieren te helpen kalven en tijdens het oogstseizoen krijgt wie met de tractor rijdt alleen tijdens de middagpauze een cipier op zijn veld te zien. "Iedereen die hier zit, heeft iets om naar uit te kijken", legt Colpaert uit. "Dan ga je geen domme dingen doen."
Al is het ook voor de gedetineerden zelf even wennen, zo blijkt. "Tijdens mijn tweede week hier kreeg ik de opdracht om de pmd-zakken buiten te zetten", vertelt een van hen. "Daar sta je dan plots, gewoon langs de openbare weg." Maar ook op zo'n moment is op de vlucht slaan geen optie. "Iedereen hier weet dat daarbuiten geen prijzen te winnen zijn." De ontsnappingspogingen zijn in Ruiselede dan ook op de vingers van één hand te tellen. Net als de vechtpartijen trouwens. "We zijn daar heel strikt in", vertelt Colpaert. "Wie de regels schendt, wordt naar een andere gevangenis gestuurd."
Diezelfde stok achter de deur gebruiken Colpaert en co. voor het beteugelen van drugsgebruik. De overgrote meerderheid van de gedetineerden in Ruiselede had immers ooit een drugsprobleem. In grote gevangenissen is het moeilijk om daarvan af te raken. "Het is zo goed als onmogelijk om drugs buiten de gevangenismuren te houden", weet Colpaert. "En voor controles moeten gevangenen toestemming geven."
Verleiding te groot
In Ruiselede is dat anders. "Wij hanteren absolute nultolerantie. En wie naar hier komt, weet dat testen erbij horen." Maar dat is enkel het repressieve luik. De activiteiten op en rond de boerderij en het persoonlijke contact met het personeel is minstens even belangrijk. "Onze mensen steken heel veel energie in coaching en motivatie. In meer gesloten gevangenisregimes is daar amper tijd voor, omdat de bewakingsopdracht er veel belangrijker is."
"Hier hebben personeel en gedetineerden hetzelfde doel", vult Etienne De Müelenaere aan, die als landbouwingenieur het agrarische deel van het werk voor zijn rekening neemt. "Je hebt elkaar nodig om al het werk gedaan te krijgen. Dat schept een band."
De goede resultaten in Ruiselede zijn ook het departement justitie opgevallen. De capaciteit van de instelling wordt tegen 2019 met 50 plaatsen opgetrokken. Het aanplanten van een boomgaard die dan zijn eerste vruchten moet leveren, is een eerste stap. Maar ook met die extra plaatsen blijft de nood aan een andere vorm van detentie groot.
Colpaert: "Vroeger ging men ervan uit dat mensen door hen van de samenleving te isoleren tot inzicht zouden komen. Maar dat systeem werkt dus niet." In Ruiselede pakken ze het anders aan, maar ook dat systeem heeft beperkingen. "Voor iemand die nog tien jaar cel voor de boeg heeft, zal de verleiding om ervandoor te gaan veel groter zijn. Voor die mensen moet je naar een systeem van zinvolle tijdsbesteding in combinatie met een streng beveiligde perimeter. Dat is de enige manier om mensen beter te maken, en dat is toch wat we moeten doen. Bijna alle gevangenen komen vroeg of laat vrij. En als er dan zo'n ex-gedetineerde je nieuwe buurman wordt, hoop je toch dat hij heeft geleerd om op een sociale manier met anderen om te gaan?"