Cineast met een penseel

Edgard Tytgat (1879-1957) wordt vaak weggezet als een naïeve, kinderlijke kunstenaar die carrousels en circussen schilderde. Als iemand die de Vlaamse volksaard vatte in onschuldige werken. Onzin, vindt curator Peter Carpreau van het M-Museum. "Weinig mensen hebben écht naar zijn werk gekeken. Volgens mij was hij dé verhalende kunstenaar van de 20ste eeuw in ons land."

Daarom zocht het museum naar een cineast om de expo mede te cureren. Iemand die zelf met beelden verhalen vertelt. Dat werd Gust Van den Berghe. "Ik denk meer als schilder dan als filmmaker", zei hij in deze krant naar aanleiding van zijn film Lucifer (2015), een experiment met vormelijke elementen. Zijn aanstelling was een logische keuze.

Ook Van den Berghe had nooit echt naar Tytgat gekeken. "Ik zag hem als een buitenbeentje", zegt hij. "Geen grote naam, maar een kunstenaar die in elk overzicht wel ergens aan bod komt. Kortom, het beeld dat velen van hem hebben. Maar al na een week onderzoek wist ik beter."

Scabreuzer

Voor hun selectie van 74 werken - een zesde van het totale oeuvre - vertrok het duo vanuit de catalogus die Tytgat zelf op het einde van zijn leven heeft samengesteld. "In plaats van die werken chronologisch na elkaar te plaatsen, zijn we ze gaan opdelen in thema's, scènes en personages", vertelt Van den Berghe. "Er zijn te veel paralellen te trekken tussen de werken onderling. Automatisch is zo de monteur in mij naar boven gekomen, die met bestaande beelden een nieuw verhaal schept. Daarom hebben we de bekendere schilderijen omzeild, om te focussen op dat verhaal."

Een paraplu, openstaand venster, vogelkooi of viool. Tytgat heeft ze allemaal meermaals gebruikt. "Pas door zijn oeuvre vanuit een helikopterstandpunt te bekijken, begin je te zien waar hij naartoe wil", zegt Carpreau. "Tytgat hanteerde die elementen als een narratieve strategie. Door hun aanwezigheid veranderen ze de hele betekenis van een schilderij."

Zo is een stoel waarop kleren liggen nooit onschuldig. Dat besluiten de curatoren uit de titel die de schilder gaf aan een werk waarop enkel zo'n stoel te zien was: Voorspel van een geboorte. Zo'n stoel op een doek is dus een bewuste metafoor voor seks.

Neem nu in het werk Voorstelling van model. We zien Tytgat op zijn sloffen wat onwennig toekijken, terwijl een vrouw zich beschroomd uitkleedt. In de hoek staat een stoel met kleren. Carpreau: "Tytgat geeft de man-vrouwrelatie daarmee een uitgesproken seksueel facet, iets wat je ook in het #metoo-tijdperk zo mag interpreteren. Plots is het geen positief schilderij meer, maar komt er een zekere donkerheid van de menselijke psyche naar boven. Dus Tytgat een naïeve verteller? Mon oeil!"

Voorspel van een geboorte wordt zelfs als metabeeld gebruikt op de achtergrond van het werk Euphrasie poseert voor de eerste maal. "Door de combinatie van het schilderij van de stoel en het naakte meisje op het bed weet je wat het vervolg van het verhaal gaat zijn", zegt Carpreau. "Dat maakt het inhoudelijk wat scabreuzer. Kijk je verder, dan herken je er Olympia van Manet of de Venus van Urbino van Titiaan in. Beiden huurbare vrouwen, en plots is die eerste keer van Euphrasie niet meer zo onschuldig."

Toch moet je Tytgat niet bekijken als een kunsthistoricus, vindt de kunsthistoricus in Carpreau. "Daarom hebben ook geen ismen op zijn werk geplakt", zegt hij. "De stijl is niet het belangrijkste. Tytgat is impressionistisch begonnen, leerde Ensor kennen en ging richting modernisme. Maar hij blijft vooral evolueren in de manier waarop hij vertelt. Hij wordt donkerder met de jaren. Je moet gewoon kijken, in zijn werken duiken, zijn wereld betreden om hem te leren kennen. Want pas dan ontvouwt er zich een gigantische wereld."

Edgard Tytgat - Herinnering aan een geliefd venster, nog tot 8/4 in M-Museum, Leuven