Bannonisme: de leugen van de sterkste wordt de waarheid

Het is niet duidelijk of er zoiets als trumpisme bestaat. De postmoderne president lijkt daarvoor te volatiel. Ideologisch houvast biedt zijn topadviseur, Stephen (Steve) Bannon, in onze media steevast afgeschilderd als racist en fascist. Wat houdt het bannonisme juist in? Op het net vindt men inmiddels voldoende toespraken, interviews en teksten van de man om zich een idee te vormen.

Veel van wat Bannon zegt en schrijft, doet denken aan de Harvard-socioloog Daniel Bell. Die was trostkist in zijn jonge jaren, werd later bestempeld als neoconservatief, een etiket dat hij afwees. Een van zijn meer bekende stellingen is dat het economische succes van het kapitalistische Amerika een hedonistische, individualistische cultuur baarde, die nu net de deugden ondergraaft waarop dat materiële succes steunt. Hij ontwikkelde die stelling in een boek uit 1976, (ironisch) marxistisch getiteld The Cultural Contradictions of Capitalism. Bannon vertelt dat op een eigen en toegankelijke manier na: hardwerkende ouders hebben rijke verwende kinderen gekregen die, eens volwassen en de macht in handen, het kapitalisme om zeep hielpen door een logge welvaartsstaat en een al te omvangrijke overheid te creëren.

Bell vreest voor de toekomst van Amerika omdat de door het protestantisme geïnspireerde deugden van hard werk, soberheid en zelfbeperking vervangen werden door hedonisme. Bij Bannon wordt dat: Amerika gaat ten onder omdat nationalisme, bescheidenheid en patriarchaat werden vervangen door egalitarisme, secularisme, seksuele vrijheid, pluralisme en relativisme. Dat leidt tot het ophemelen van nietsnutten, criminelen en terroristen, ten koste van de hardwerkende middenklasse. Tegen die neergang wil Bannon ten strijde trekken.

Tegen vriendjeskapitalisme

De grondslag van zijn ideologie is een benadering van de samenleving in termen van conflict en macht. De sterkste wint en zijn opinie wordt waarheid. Nieuws moet daarom niet waar zijn, maar bijdragen tot het verwerven van macht. Zijn benadering van de media berust daarop: onbeschaamd liegen en wie tegenspreekt beschuldigen van leugens. De uiteindelijke toetssteen van waarheid is immers macht en wat bijdraagt tot macht wordt de waarheid van de overwinnaar. Bannon toont zich hier een rechtlijnige erfgenaam van de sociaal darwinisten en van Nietzsche.

Ten tweede kiest hij sociaal-economisch voor de hardwerkende middenklasse en de arbeiders. Hij doet dat in een taal die aan extreemlinks doet denken. Bannon heeft het over de "partij van Davos", het kluwen van superrijken, technocraten en politici die zich gedragen als een verkozen aristocratie. Een mondiale elite die hij afschildert als inniger verbonden met leden van de elite in andere landen dan met de werkende mensen in eigen land.

Hij gaat hevig tekeer tegen het "vriendjeskapitalisme", stelt de huidige crisis voor als een gevolg van het onverantwoordelijke gedrag van investeringsbanken en speculanten. Zwaait met een lijst van 43 van hen die volgens hem in de gevangenis horen te zitten. Verwijt die kapitalisten dat zij zich spectaculair verrijken, niet door jobs en bedrijven te creëren maar door jobs en bedrijven te vernielen. Klaagt aan dat, toen de speculatieve zeepbel barstte, de verantwoordelijken de poen pakten en vrijuit gingen, terwijl de macht van de overheid werd misbruikt om de werkende mensen voor de crisis te laten betalen.

Het derde ideologische kernidee van Bannon geeft antwoord op de vraag: hoe kan men het kapitalisme dan wel goed laten werken, jobs en bedrijven laten scheppen? Repressie volstaat daartoe niet. Volgens hem werkt het kapitalisme slechts ten voordele van iedereen als het stevig verankerd is in de waarden en deugden van de judeo-christelijke traditie.

Nu zegt zo'n uitdrukking niet meteen wat dat concreet inhoudt. Bannon stelt expliciet dat hij de Amerikaanse vorm van scheiding van Kerk en Staat niet ongedaan wil maken, dat de Amerikaanse grondwetgevers geïnspireerd waren door de judeo-christelijke traditie en dat men daarom de grondwet heel letterlijk moet interpreteren. Daarmee schaart hij zich aan de kant van de conservatieve juristen. Maar, zo blijkt uit talrijke uitspraken van hem, het gaat hem eigenlijk niet om de wijze waarop de judeo-christelijke traditie via de verlichting de moderne grondwetten beïnvloedde. Wat hij wil, is christelijk fundamentalisme zoals de Tea Party dat uitdraagt: tegen abortus, tegen rechten voor homoseksuelen, voor het traditionele huwelijk, voor patriarchaat. Bannon is katholiek en zijn particuliere visie op de judeo-christelijke traditie blijkt vrij duidelijk uit zijn omschrijving van de huidige paus als een gevaarlijke socialist.

Bannon stelt Wereldoorlog II trouwens voor als een strijd van het judeo-christelijke Westen tegen het atheïsme. De judeo-christelijken wonnen toen. Dat zorgde voor een paar decennia vooruitgang en welvaart, maar nu wordt die religieuze verankering van het kapitalisme ondergraven door het oprukkende secularisme in Europa en vooral door de islam.

Het vierde bestanddeel van zijn ideologie betreft de strijd tegen die bedreiging. Men kan proberen haar tegen te gaan door immigratie uit moslimlanden radicaal te beperken. Wat Trump inmiddels probeerde. Dat is men volgens Bannon overigens aan de middenklasse verplicht, want de rijken pleiten voor migratie omdat ze goedkope arbeidskrachten willen, maar het is de middenklasse die opdraait voor de kosten.

In een meer vooruitziend perspectief moeten we ons echter voorbereiden op een brutaal en bloedig conflict. Alles wat we over de laatste tweeduizend jaar hebben opgebouwd, dreigt verloren te gaan als we ons niet verzetten tegen de oprukkende islam. Geregeld schrijft Bannon inderdaad alsof een wereldoorlog met de islam onvermijdelijk is ... en alsof pas in zo'n oorlog de echte vitaliteit van de judeo-christelijke traditie zich kan manifesteren.

Propagandamachine

Hij wil die ideologie uitdragen. Zij heeft volgens hem mondiale relevantie. Hoewel hij een aantal van die partijen racisme verwijt, beschouwt hij het Franse Front National, het Britse Ukip en andere Europese rechts-populistische bewegingen als een soort Europese Tea Party.

Er zijn nochtans wat verschillen. Le Pen en Wilders werpen zich bijvoorbeeld ook op als verdedigers van de welvaartsstaat, die voor Bannon nauwelijks reden van bestaan heeft. President Trump vroeg meteen om de betaalbare gezondheidszorgwet af te schaffen, wat naar schatting 18 miljoen Amerikanen zonder ziekteverzekering zou laten. Trumps campagne tegen vriendjeskapitalisme en het gedrag van investeringsbanken werd meteen flink tegengesproken door de keuze van ministers en het razendsnel versoepelen van de regels waaraan investeringsbanken zich dienen te houden. De visie van Bannon op de judeo-christelijke traditie past wonderwel bij de relatie tussen Poetin en de Russisch orthodoxe kerk, maar staat haaks op de ethische opvattingen van de meeste Europese Christenen.

Zijn propagandamachine mag echter niet worden onderschat. Blijkbaar wordt her en der in Europa gepoogd filialen van Breitbart News op te richten, de site van waaruit Bannon zijn ideologie verspreidde en die de Amerikaanse vrouwen er onder meer van op de hoogte bracht dat ze van contraceptie lelijk worden. De stichter, Andrew Breitbart, omschreef Bannon ooit als de Leni Riefenstahl van de Tea Party. Riefenstahl was de Duitse danseres, actrice, talentrijke cineaste en regisseur, die een belangrijke en innoverende rol speelde in de nazipropaganda. Een aantrekkelijke vrouw ook.

In alle opzichten is het gepaster Bannon te vergelijken met haar opdrachtgever, de propaganda- en cultuurminister Joseph Goebbels, misschien wel de slimste en hardnekkigste van de nazi's.