Vlaanderen ziet door de bomen het bos niet meer

1 Waarom is het zo moeilijk om in Vlaanderen de bossen in kaart te brengen?

Daar zijn twee belangrijke redenen voor. Allereerst is het erg moeilijk om een definitie te maken van een bos waar iedereen mee akkoord gaat. "Wat een bos is voor u, is dat niet voor mij. Zelfs over wat een boom is, bestaat discussie", zegt het Agentschap Natuur en Bos (ANB). Ten tweede zorgt het specifiek Vlaamse landschap ervoor dat het lastig is juiste kaarten uit te tekenen. Het is de verrommeling die het hem doet. Er zijn hier tienduizenden kleine percelen, en geen grote lappen grond, zoals in pakweg Frankrijk. Die kleine stukken grond zorgen ervoor dat er makkelijk fouten op de kaarten komen te staan. De schaduw van een grote boom - de kaart komt er op basis van luchtfoto's - kan al voor een vertekening op de kaart zorgen.

Voor de kaart van de 'Meest Kwetsbare Waardevolle Bossen' baseerde het Agentschap Natuur en Bos zich op de Boswijzer van 2013. Elke Vlaming kan op mkwb.natuurenbos.be controleren of zijn lapje grond eigenlijk een beschermd bos is. Gewoon uw adres intikken, en kijken of uw tuin roze gekleurd is. Blijkt dat het geval, dan mag u er nu zeker geen bomen omhakken. Gisteren waren er zo veel Vlamingen ongerust over het lot van hun tuin of bouwgrond dat de website crashte.

In totaal moet zo ruim 12.000 hectare bos beschermd raken. Dat de Vlaamse overheid zich onder meer op luchtfoto's baseerde, lijkt omslachtig, maar is vooral veel goedkoper dan, bijvoorbeeld, de lokale boswachter erop uit sturen om elk stukje bos te controleren. Het Agentschap rekende uit dat dit die boswachters 530 werkdagen zou kosten, en daar is geen geld voor. Toen de eerste versie van de kaart uitkwam, in maart, was er al protest dat ze te veel onnauwkeurigheden bevatte. Wat daarbij vergeten wordt, is dat het van bij het begin de bedoeling was dat de kaart nog kan veranderen via bezwaarschriften.

2 Hoe is deze kaart tot stand gekomen?

Het Agentschap Natuur en Bos gebruikte de kaarten van de Boswijzer als basis om een overzicht te maken van de bossen die beschermd moeten worden. In een eerste fase werd een onderscheid tussen groen en niet-groen op de luchtfoto's gemaakt, daarna werd - via een lasertoestel in een vliegtuig - gekeken welk groen hoger is dan 3 meter. In een derde stap wordt die 'bomenkaart' omgezet in een 'boskaart'. Er is slechts sprake van een bos zodra de bomen hoger zijn dan 3 meter en wanneer de oppervlakte minstens 0,5 hectare is. Die minimumoppervlakte is een compromis, legt Bart Muys, professor bosecologie en bosbeheer aan de KU Leuven uit: "Als je een te kleine eenheid neemt, wordt het moeilijk om nauwkeurig het bosbestand te bepalen. Neem je pakweg 2 of 3 hectare als eenheid, dan vallen er heel wat kleine stukken bos uit."

Om te bepalen wat nu kwetsbare waardevolle bossen zijn, werden over die 'basislaag' van de Boswijzer nog extra filters gelegd. Ook de biodiversiteit speelt bijvoorbeeld een rol, net als de historische waarde van het bos. Om dat laatste na te gaan, werd teruggegrepen naar de zogenoemde Ferraris-kaarten die de Oostenrijkse generaal Joseph de Ferraris eind 18de eeuw liet maken van onze contreien. Bossen die al op die kaart voorkomen, maken een pak meer kans om vandaag als waardevol bestempeld te worden.

Op basis van de verschillende criteria werd aan elk bos een score toegekend van 0 tot 40. De stukken grond die het uiteindelijk haalden, zijn dus zeker niet lukraak gekozen, benadrukt Marie-Laure Vanwanseele van het Agentschap Natuur en Bos. "Enkel de gebieden met de hoogste scores hebben de kaart gehaald." Concreet gaat het om de bossen die meer dan 21 op 40 scoorden.

3 Hoe maken ze dit soort kaarten in het buitenland?

De ons omringende landen hanteren een vergelijkbare werkwijze om hun bossen in kaart te brengen. "De meeste landen gebruiken vliegtuigtechnologie om luchtfoto's te maken, in grote landen gaat dat via satellietbeelden", zegt Muys.

Al zijn er ook enkele belangrijke verschillen. In het buitenland wordt de grens om van een boom te spreken vaak op 5 meter gelegd. "Mocht die parameter ook bij ons worden toegepast, dan zou er al heel wat minder discussie zijn", meent Muys.

Door de versnippering in Vlaanderen is het niet eenvoudig om aan een aaneengesloten stuk van 0,5 hectare te komen. "Onze buurlanden respecteren die minimumoppervlakte veel meer", zegt Bert De Somviele van Bos+.

4 Heeft het zin om van tuinen, dreven of bouwgronden officiële bossen te maken?

Volgens de vele tegenstanders van de kaart alvast niet. Naast de kritiek uit de politiek - ook uit de meerderheid - roerde gisteren de Confederatie Bouw zich. Zij telde dat 15.001 sites op de kaart staan van gemiddeld 80 are groot. In totaal zou het gaan om 1.600 hectare bouwgrond. Die gebieden mogen voorlopig niet bebouwd worden. "Er dreigt fors waardeverlies voor tienduizenden eigenaren", klaagt de Confederatie aan. Ook Bos+ spreekt van meer dan 12.000 kleine percelen. "Die waren soms maar enkele tientallen vierkante meter groot," zegt De Somviele van Bos+. "De link met wat juridisch gezien bos is, is daarmee helemaal zoek." Bij het Agentschap Natuur en Bos proberen ze de paniek te bezweren en benadrukken ze dat de kaart nog tal van aanpassingen kan en zal krijgen.

5 Is de meerderheid het eens over 'de boskaart'?

Aan het begin van de legislatuur was ze dat wel. Toen zetten N-VA, CD&V en Open Vld samen in het regeerakkoord dat er 12.500 hectare bosgebied bescherming behoefde. Dat cijfer kwam niet uit de lucht vallen, het kwam al uit de vorige regering. In juni 2016 volgde de definitieve goedkeuring van de criteria voor de kaart, in maart van dit jaar kwam de eerste versie ervan uit. Toen klaagden meerdere parlementsleden van CD&V en Open Vld al dat de kaarten niet correct waren, gisteren zat het spel pas helemaal op de wagen. Jan Dalemans, liberaal burgemeester van Hechtel-Eksel, had het over 'diefstal'.

N-VA eist nu dat alle eigenaars op de hoogte worden gebracht over het openbaar onderzoek. Op het kabinet van Vlaams minister Joke Schauvliege (CD&V) stellen ze met verbazing alle trammelant vast. "Iedereen vraagt steeds om meer bossen en een betere bescherming, maar het mag niet om het eigen perceel gaan", hekelt de minister. "Een aantal partijen vindt de 12.300 hectare veel te weinig en vraagt dat de volledige 65.000 hectare aan zonevreemde bossen wordt beschermd. Anderen komen nu in het verweer tegen de 12.300 hectare, waarvan 1.600 hectare bouwgrond." Schauvliege wil naar eigen zeggen "de weg van de redelijkheid bewandelen".

6 Komt er een campagne om bekend te maken dat je bezwaar kunt aantekenen wanneer je tuin of bouwgrond kwetsbaar bos blijkt?

Daar is nog geen beslissing over genomen, maar Schauvliege zei in het Vlaams Parlement dat ze het wel overweegt. Alle steden en gemeenten zijn wel al aangeschreven en kregen op papier de boskaart. Wie opmerkingen heeft over de ingekleurde stukken bos op de kaarten, kan nu twee maanden bezwaar aantekenen. Tot 14 juli kunnen al die bezwaren naar het Agentschap Natuur en Bos.

Die korte periode is er niet om het aantal bezwaren in te perken, ze is wettelijk vastgelegd. Alle bezwaren gaan dan naar de Vlaamse regering. "Die hakt definitief de knoop door", luidt het bij het Agentschap. Die beslissing kan wel nog maanden op zich laten wachten. In Limburg en Antwerpen lijkt nu het verzet het grootst tegen de kaarten. Logisch, want daar zijn nog de meeste bossen voorhanden. "Het is in ieder geval niemands ambitie een tuin met vier bomen te beschermen", zegt Vanwanseele nog. "Wel om de meest waardevolle bossen te bewaren. Alle fouten die nu nog komen bovendrijven, willen we wegwerken."