Barcelona maakt het bont

Op teenslippers en in pofbroek staat ze daar, in de prachtige gotische zaal van het stadhuis van Barcelona. Amper opgemaakt, een vermoeide en soms zelfs wat onwennige blik in de ogen. Tegenover haar een indrukwekkend journalistenlegioen, dat ruim anderhalf uur geduld moest uitoefenen om een spervuur van vragen kort beantwoord te zien.

Het moge duidelijk zijn: als het Ada Colau (41) lukt om in de Catalaanse hoofdstad een linkse coalitie op de been te brengen, zal ze niet enkel voor een inhoudelijke trendbreuk in de Catalaanse politiek hebben gezorgd. De gedoodverfde nieuwe burgemeester van Barcelona heeft er net een bespreking opzitten met uittredend burgervader Xavier Trias en klinkt toch ietwat opgelucht. Hoewel ze afgelopen zondag nipt het hoogste aantal zetels wegkaapte, zag het er even naar uit dat een aantal oude krokodillen uit de Catalaanse politiek een monsterverbond wilden sluiten om haar van het burgermeesterschap af te houden.

Een activiste die van de ene dag op de andere naar het hoogste politieke ambt in een miljoenenstad wordt gekatapulteerd; het blijkt geen evidente oefening, niet het minst omdat haast niemand vooraf echt rekening had gehouden met dit scenario.

'Barcelona en Comú', de bonte coalitie waarmee Colau heel verrassend de gemeenteraadsverkiezingen won, is strikt genomen zelfs geen politieke partij. Het is een tijdelijk platform waarin zowat iedereen aan de linkerzijde van het politieke spectrum onderdak vond die de corruptie en machtswellust van het Catalaanse old-boysnetwork beu was. Van het openlijk marxistische Podemos van wonderboy Pablo Iglesias over het linkse, ultranationalistische Esquerra Republicana tot de ecologisten van Iniciativa per Catalunya Verds.

Samen met een aantal burgeractivisten zonder de minste politieke ervaring, met Colau als razend populair uithangbord, behaalden zij zowat 25 procent van de stemmen in de Catalaanse hoofdstad. Goed voor 11 van de 41 gemeenteraadszetels. Dat was er net eentje meer dan Convergència i Unió, de rechts-nationalistische partij die de voorbije legislatuur de burgemeester leverde. Rode draad in hun programma: een uitgesproken sociaal, maar vaak ook wat utopisch ogend hervormingspakket, om enerzijds de slachtoffers van de crisis te helpen en anderzijds de grote lobby's uit de financiële- en energiesector een toontje lager te doen zingen.

Al lijkt de eensgezindheid daar meteen ook op te houden: hoe verzoen je immers de meningen van enerzijds partijen die uitgesproken nationalistisch zijn - een thema dat altijd als een schaduw boven de Catalaanse politiek zweeft - en anderzijds bewegingen die ronduit niets moeten weten van onafhankelijkheid? Ada Colau doet het op haar geheel eigen manier: ze zwijgt het heikele thema independencia voorlopig dood.

Podemos

"De verleiding is natuurlijk groot om de verkiezingsuitslag hier in Barcelona ook meteen te linken aan de steile opgang van een partij als Podemos, die amper enkele maanden na haar oprichting meteen al vijf zetels wegkaapte bij de Europese verkiezingen in mei vorig jaar. Of om deze uitslag meteen ook maar te extrapoleren naar de nationale verkiezingen van eind dit jaar.

Toch is enige nuance hierbij wel op zijn plaats", vertelt Josep Reniu, politicoloog aan de Universiteit van Barcelona. "Wat beide bewegingen gemeen hebben, is dat ze er bijzonder goed in geslaagd zijn om slapende burgers wakker te maken en hen een politiek bewustzijn te schoppen.

"Daar staat tegenover dat Pablo Iglesias (de even omstreden als charismatische voorman van Podemos, FM) echt wel voor het conflictmodel kiest. Hij wil een radicale breuk teweegbrengen in de Spaanse politiek, en steekt bijvoorbeeld zijn bewondering voor het communistische regime in Venezuela niet onder stoelen of banken. Ada Colau wil het ook over een totaal andere boeg gooien, en bepleit ingrijpende hervormingen, maar lijkt me toch nog wat meer open te staan voor compromissen. Ze zal overigens ook niet anders kunnen: met haar elf zetels moet ze op zoek naar meerdere coalitiepartners om hier zo snel mogelijk aan een meerderheid te raken. Dat wordt al meteen een eerste zware test.

"Tegelijk wordt dit naar Spaanse normen ook een ongemeen boeiend experiment: al sinds het einde van de dictatuur hebben links en rechts hier afwisselend aan het roer gestaan, coalitieregeringen en dus ook politieke compromissen waren haast onbekend terrein. Eindelijk lijken we hier in Spanje dus ook in een normale democratische logica beland."

Verrassend genoeg maakt ook het landelijk bekende Podemos in Barcelona gewoon deel uit van de bonte coalitie die Colau rond zich verzamelde. Dat heeft volgens Reniu alles te maken met het gebrek aan geschikt politiek personeel waar Podemos in zowat heel Spanje mee kampt. "Ze kwamen bij de gemeenteraadsverkiezingen nergens zelfstandig op, net om die reden. Bovendien stonden de burgerbeweging en alternatief links in een grote stad als Barcelona al behoorlijk sterk en was het strategisch dus weinig zinvol om daar de strijd mee aan te gaan."

Aangekondigde overwinning

Dat de overwinning van een totale outsider als Ada Colau een enorme verrassing is, ontkent vandaag niemand in Barcelona. Tegelijk lijkt dit, na onze gesprekken met zowel Catalaanse als buitenlandse academici in Barcelona, toch ook een beetje de kroniek van een aangekondigde overwinning. Rechts noch links slaagden er de voorbije jaren in de impact van de economische crisis te temperen. Vooral de Catalaanse socialisten hebben daar nu cash voor betaald: zij zagen hun stemmenaantal zondag meer dan gehalveerd. Daarnaast baadt de Catalaanse politiek al enige tijd in een onvervalst schandaalsfeertje. Absoluut dieptepunt op dat vlak was het gerechtelijk onderzoek wegens fiscale fraude dat eind vorig jaar geopend werd tegen 'aartsvader' Jordi Pujol (85), de man die nota bene ruim twintig jaar premier was van Catalonië. Ook zijn vrouw en kinderen werden intussen in staat van beschuldiging gesteld.

Last but not least was er uiteraard de sociale onvrede en het groeiende verzet tegen de vuile rol van de Spaanse banken in de economische crisis. Overeind gehouden met overheidsgeld, maar tegelijk niet te beroerd om de voorbije jaren duizenden Barcelonezen - inclusief een aantal bejaarde en alleenstaande vrouwen - plompweg uit hun huizen te zetten omdat ze hun hypotheek niet langer konden aflossen. Het was uitgerekend op dat domein dat Ada Colau zich de voorbije jaren het sterkst profileerde: als burgeractiviste richtte ze een sociaal platform op dat zich verzette tegen die uitzettingen en groeide ze in Barcelona uit tot een soort cultfiguur. Of zoals het gezaghebbende El País haar omschreef: "Es una persona, no es personaje", een vrouw van vlees en bloed dus.

"Dat klopt ook", vindt Reniu. "Ze zeult niet het intussen totaal verpeste imago mee van de traditionele politici en ze heeft de voorbije jaren perfect geleerd hoe ze de media en het grote publiek kan bespelen met een fris verhaal waar mensen zich heel direct mee verbonden kunnen voelen. Geef toe, iemand die het astronomisch hoge burgemeestersalaris hier - 144.000 euro bruto per jaar, het dubbele van de Spaanse premier - wil terugbrengen tot een schamele 2200 euro netto per maand, daar kun je toch moeilijk géén sympathie voor voelen?"

Vrouwelijke Obama

Tegelijk loert net daar, zo wordt nu al duidelijk, ook meteen een groot gevaar om de hoek: het verwachtingspatroon ligt hoog, onrealistisch hoog. De vergelijking met Barack Obama mag dan wat hoog gegrepen zijn, ze wordt dezer dagen door wel meer mensen gemaakt in Barcelona.

"Los van haar totale gebrek aan ervaring en de vele praktische problemen waarmee ze de eerstvolgende weken zal af te rekenen hebben, wordt dit haar allergrootste uitdaging: ze is er in geslaagd veel kiezers naar de stembus te lokken die al jarenlang niets meer verwachten van de politiek. Zuid-Amerikaanse migranten die al hun halve leven in de stad wonen, maar er niet in slagen op te klimmen op de sociale ladder, hoogopgeleide jongeren die al jaren werkloos zijn en amper toekomstperspectieven hebben en flink wat ordinaire proteststemmers."

Ruim tien kilometer lang, meer dan vijftig meter breed, goed voor een zestal rijstroken: het is niet overdreven te stellen dat de Avinguda Diagonal dé centrale verkeersader van Barcelona is. Feit is dat Ada Colau niet meteen zwaar gescoord heeft bij de Catalanen met haar voorstel om uitgerekend die strategische as verkeersvrij te maken. Het blijft dan ook een open vraag of het een onhandige slip of the tongue was - zoals 'Barcelona en Comú' zich nu haast te benadrukken - of eerder een zoethoudertje voor het diepgroene deel van haar bonte bende.

De reacties daarop varieerden van 'totaal onhaalbaar' tot 'ronduit te belachelijk voor woorden'. Ook over een aantal andere programmapunten die niet meteen in de sociale sfeer te situeren zijn, heerst vandaag in de stad - en dan drukken we het nog voorzichtig uit - toch vooral lichte scepsis. Zo benadrukt Colau al een hele tijd dat ze een ander soort toerisme in Barcelona wil, weg met de zuipschuiten op de Rambla en de in zwemshort gehulde toeristen op de poepchique Passeig de Gràcia zeg maar. Valt wel iets voor te zeggen natuurlijk, maar hoe je dit dan in praktijk moet aanpakken, dat blijft een open vraag. Een bijzonder gevoelige vraag ook, in de wetenschap dat de zeven miljoen toeristen die elk jaar over de Rambla struinen miljarden euro's in het laatje brengen.

Voor de verkiezingen kondigde 'Barcelona en Comú' ook aan het min of meer gehad te hebben met alle grote congressen en beurzen die jaarlijks in Barcelona plaatsvinden, waaronder het toonaangevende World Mobile Congress. Donderdag, na haar onderhoud met uittredend burgemeester Trias, kwam Ada Colau daar zelf op terug. De lichtjes verbijsterde journalisten kregen te horen dat Trias nu toch toestemming had gekregen het contract met het World Mobile Congress voor acht jaar te verlengen.

Gedaan met nieuwbouw

Andere pre-electorale ideeën blijven voorlopig wél nog overeind. Zo moet het nu ook maar eens gedaan zijn met al die grote nieuwbouwprojecten, met grondspeculatie of met de verdere uitbouw van de jachthaven. Dat alles leidt immers enkel tot nog meer toeristen, of tot nog meer reusachtige cruiseschepen. Ook grote supermarkten liggen niet echt op de bovenste plank bij Colau - opnieuw meer ruimte voor de kleinschalige, lokale handel luidt het devies - en nieuwe hotels moeten niet al te veel hopen op een concessie.

Ana Mar Fernàndez, vicedecaan economie aan een andere Barcelonese universiteit, kijkt het allemaal ietwat geamuseerd aan. "Zelf heb ik niet eens voor Colau gestemd, maar ik vind het prachtig dat de grote traditionele partijen eindelijk eens afgestraft werden in hun arrogantie", vertelt ze. "Het ons-kent-ons, de onbeschroomde corruptie, het is echt hoog tijd dat wij Spanjaarden daar eens definitief komaf mee maken. Tegelijk wacht ons nu een heel boeiend, maar ook hoogst onzeker experiment met extreemlinks.

"Dat je de banken wilt straffen door als stadsbestuur geen enkele transactie meer aan te gaan met banken die mensen uit hun huizen blijven zetten, mag dan al goed vallen bij een deel van het grote publiek, maar hoe realiseerbaar is dat allemaal? Tegelijk kan ik wel begrip opbrengen voor een aantal andere aangekondigde maatregelen: openbare nutsvoorzieningen zijn hier schrikwekkend duur, privékinderopvang is haast onbetaalbaar, er zit dus heel veel empathie in hun voornemen om daar iets aan te doen.

"Alleen vrees ik wel voor ietwat surrealistische taferelen bij al die goede voornemens: wat gaat zij als hoofd van de politie doen als jongeren weer eens een leegstaand gebouw bezetten en de huiseigenaar daarvoor naar de rechtbank trekt? Of een ander voorbeeld: als het van Colau afhangt, zal het stadsbestuur voortaan enkel nog zaken doen met bedrijven die hun werknemers 'goede' contracten aanbieden.

"Maar gaan we dan ook die honderden cruiseschepen weigeren die hier aanmeren en die hun Filipijnse bemanning in vaak heel dubieuze omstandigheden tewerkstellen? En dan zo de kip met de gouden eieren zelf slachten?"

We zitten in de bar van het chique Mandarin Oriental hotel op de Passeig de Gràcia, de Champs élysées van Barcelona zeg maar. Omgeven door zakenmannen strak in het pak die daar kind aan huis zijn. Het soort omgeving ook waar ze de naam Ada Colau met nauwelijks verholen weerzin uitspreken. We hebben er afgesproken met Carl De Smedt en zijn vrouw Elisabeth Tarrats. Hij een Vlaming die al dertig jaar in de stad woont en er nu, na een lange carrière bij enkele multinationals, start-ups begeleidt. Zij geboren en getogen in de Catalaanse hoofdstad, waar ze er al een lange carrière in het onderwijs opzitten heeft.

Contractstop

"Onderweg naar hier kreeg ik telefoon van een van de jonge starters die ik begeleid en die net op het punt stond een contract af te sluiten met een soort bedrijfsincubator, gefinancierd door het stadsbestuur", vertelt Carl. "De deal gaat niet door: de stad mag voorlopig geen enkel nieuw contract meer ondertekenen. Op bevel van Colau. Dus ja, er is sinds zondag wel degelijk al wat veranderd (lacht). Nee, in alle ernst, ik vind het heel positief dat er gebroken is met het feitelijke tweepartijenstelsel hier. Alleen ben ik er niet zeker van dat deze stad daar de volgende jaren ook echt beter van zal worden."

"Je kunt er niet omheen: de voorbije jaren is hier bijzonder zwaar bespaard, vooral op onderwijs en gezondheidszorg", valt zijn vrouw Elisabeth Tarrats hem bij. "Ik sta zelf in het onderwijs, en heb de impact daarvan dus ook aan den lijve ondervonden. Ik sta dus niet te kijken van deze verkiezingsuitslag, maar hoe het nu verder moet, daar heb ik toch ook heel wat vragen bij.

"Het probleem is niet zozeer dat Colau totaal geen bestuurservaring heeft; ik vind het veel zorgwekkender dat ze zich ook nu nog bijzonder agressief blijft opstellen in haar discours. Alsof ze niet beseft dat de campagne nu echt wel voorbij is, en dat een burgemeester geen activiste hoort te zijn. Het valt nog maar af te wachten hoe de grote bedrijven en invloedrijke banken daar zullen mee omgaan. Barcelona telt nogal wat zwaargewichten die misschien geen officieel politiek mandaat hebben, maar wel flink wat in de pap te brokken hebben. Het lijkt me niet zo tactisch om die al vanaf dag één zwaar tegen de haren in te strijken."

De volgende dag krijgen we, na ellenlang aandringen, dan plots toch het verlossende nieuws dat Aitor Hernández van 'Barcelona en Comú' even tijd wil maken voor ons. Hij is professor politicologie en was de grote strateeg achter de succesvolle kiescampagne. Ada Colau zelf geeft voorlopig geen interviews, ook niet aan de Spaanse pers, ook al een beslissing waarmee ze weinig vrienden dreigt te maken. Hernández wacht ons op in het hoofdkwartier van de beweging, al is dat net iets te veel eer voor het rommelige bezemkot waar hoofdzakelijk jonge mensen ijverig op hun laptops zitten te tikken. "Imagine una altra Barcelona" - laten we dromen van een ander Barcelona - klinkt het op een grote poster aan het raam. "Om heel eerlijk te zijn: pas vorige week ben ik gaan geloven dat we echt konden winnen", klinkt het. "En ja, ik zal niet ontkennen dat er wat groeipijnen zijn. Het komt er nu in eerste instantie op aan zo snel mogelijk een coalitie te vormen. We zijn een beweging, geen partij, maar dat is nu net ook de charme van 'Barcelona en Comú'.

"De grootste uitdaging is nu vooral om een goed evenwicht te vinden tussen enerzijds die frisse ongedwongenheid en anderzijds de organisatie en structuur die je nu eenmaal nodig hebt om een stad als deze te besturen. De vrijblijvendheid van de campagne, die moet er inderdaad nog een beetje uit."

Op onze vraag wat de eerstvolgende maanden de prioriteit moet zijn, volgt het antwoord verrassend snel: de hervormingen op sociaal vlak, daar mag geen twijfel over bestaan. "Natuurlijk is het toeristisch beleid ook heel belangrijk, maar ons sociaal programma staat vandaag toch helemaal boven aan de lijst." En of we hem nu kunnen excuseren, hij is niet enkel doodmoe maar heeft ook nog enkele tientallen andere afspraken die namiddag. Realpolitik: zelfs een bonte beweging die vooral geen partij wil zijn, blijft er niet lang ongevoelig voor.