Het heelal gaat dood! En dan?
Het heelal ligt op sterven. De sterrenstelsels branden op en over 5 miljard jaar dooft onze zon uit. Het leven in het heelal is een aflopend verhaal, zeggen experts. 'Maar dat zegt nog niets over de kosmos als geheel. Wie weet komt er ooit weer een big bang?'
Twee miljard jaar geleden straalden de sterrenstelsels in het heelal nog twee keer zoveel energie uit als nu. Vandaag is het verval in volle gang. "Het heelal is gedoemd om af te takelen, zoals een ouderdom die eeuwig blijft duren", zo stelt de Australische astronoom Simon Driver. Hij nam deel aan een grootschalig onderzoek naar de energie-output in de ruimte.
Wetenschappers uit Europa, de VS en Australië bestudeerden met de krachtigste telescopen acht jaar lang ruim 200.000 sterrenstelsels. Voor het eerst brachten zij de geleidelijke aftakeling van het heelal in kaart. Begin deze week presenteerden ze hun bevindingen op een bijeenkomst van de Internationale Astronomische Unie in Hawaï.
Belangrijkste besluit: de kosmos is op zijn retour. Twee miljard jaar geleden waren sterrenstelsels zoals onze eigen Melkweg helderder en blauwer. Maar de brandstof raakt op, de machine begint te sputteren. Of zoals professor Driver het verwoordt: "Het heelal is onder een dekentje op de bank gaan liggen en slaapt langzaam maar zeker in."
Astronomen weten al langer dat we de grootste aangroei van nieuwe sterren miljarden jaren achter ons hebben. Maar dit onderzoek geeft nu ook aan met welke snelheid de kosmos uitdooft. Voorspeld wordt dat over 5 miljard jaar de zon uitdooft en de aarde dus onleefbaar wordt. Over 100 biljoen jaar vallen de allerlaatste sterren in een zwart gat.
"De hoeveelheid nieuwe sterren is erg bepalend voor de totale energie die een sterrenstelsel produceert", duidt Thomas Hertog, hoogleraar theoretische fysica (KU Leuven). "Het onderzoek toont aan hoe die activiteit afneemt. Uitdovende sterren worden niet meer vervangen. Dat was vroeger anders. Kijk je met een telescoop naar sterrenstelsels die erg ver van ons af staan, die zie je die niet zoals ze er vandaag uitzien, maar wel hoe ze er miljarden jaren geleden voor stonden. Want hun lichtstralen doen er miljarden jaren over om onze telescopen te bereiken. Op de beelden van verafgelegen sterrenstelsels zie je veel meer activiteit, veel meer nieuwe sterren."
Maar wat gebeurt er nu eigenlijk als het heelal helemaal uitblust? Is het dan onherroepelijk gedaan? "Hoe dan ook betekent dit dat de levengevende condities in het heelal zoals we die kennen een aflopend verhaal zijn", vertelt Hertog. "Neemt het aantal nieuwe sterren af, dan valt als het ware de motor van het melkwegstelsel stil. Maar - en dit is een belangrijke maar - dat zegt nog niks over de verre toekomst, over het einde van het heelal als geheel."
Want, zo klinkt het, sterrenstelsels bevinden zich op miljarden lichtjaren van elkaar. Het zijn min of meer geïsoleerde systemen. Hertog: "Als die uitdoven: so be it. Maar dat zegt weinig over de evolutie van het heelal op zich. Wie weet zijn er andere mechanismen die tot een nieuwe fase van complexiteit in de kosmos kunnen leiden? Die vraag staat totaal open."
Oerknal 2.0
Wat zeker vaststaat is dit: het heelal momenteel dijt uit, koelt af, en sterrenstelsels doven uit. Vraag blijft: is er leven na de dood, is er een hiernamaals voor het heelal? Thomas Hertog: "Kan er nog een big bang komen? Dat is een open vraag. Om de verre toekomst in te schatten moeten we eerst veel meer begrijpen van de oerknal waarmee ons heelal is ontstaan. De kennis over de oerknal heeft nog te veel blinde vlekken.
"Wetenschappers werken vooralsnog met benaderende modellen. Die laten toe om voorspellingen te doen over de nabije toekomst. Gaat het over de verre toekomst, de oneindigheid, dan heb je een exact model van het heelal nodig. Een theory of everything, zeg maar. Dat ontbreekt nog."
Maar wat dan, over die biljoenen jaren, met het leven zoals we dat nu kennen? Dan nemen we misschien wel onze rugzak en trekken naar een andere ster, zo blijkt. Hertog: "Ook dat is nog maar de vraag: zouden we zo ons voortbestaan kunnen rekken, door te verhuizen naar een andere zon? Daarvoor weten we nog te weinig over welke planeten er allemaal bewoonbaar zijn. Maar ik denk wel dat er een hele hoop potentieel bewoonbaar zijn, ook in ons sterrenstelsel. Dat kan een motivatie zijn om te onderzoeken hoe we er dan kunnen geraken."