Maakt Puigdemont kans op politiek asiel?

Carles Puigdemont is in België. Twee dagen nadat staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) op VTM had gezegd dat Catalanen - "ook minister-president Puigdemont" - asiel kunnen aanvragen in ons land, is de ontslagen minister-president van Catalonië, samen met vijf ontslagen ministers, naar België gereisd. Zal hij hier ook effectief politiek asiel aanvragen?

Het lijkt plausibel, zeker nu Puigdemont in de gedaante van Paul Bekaert een Belgische advocaat onder de arm heeft genomen. Maar waarom zouden Carles Puigdemont en zijn gevolg zo'n aanvraag indienen? Als onderdaan van Spanje zijn ze immers EU-burger, en EU-burgers kunnen binnen de Europese Unie gaan en staan waar ze willen. Als Puigdemont, die in Spanje dertig jaar cel riskeert omdat hij vervolgd wordt voor 'rebellie, opruiing en misbruik van overheidsgeld', hier politiek asiel aanvraagt, dan heeft dat vooral een symbolische lading. Met heel wat politieke gevolgen.

Oostblok

"Puigdemont kan hier perfect verblijven", stelt professor migratierecht Dirk Vanheule (Universiteit Antwerpen). "Maar naar zijn politieke motieven is het gissen. Als hij hier politiek asiel aanvraagt, zou ons land zich moeten uitspreken over de rechtsgang in Spanje. Dat is niet alleen een juridische uitspraak, maar heeft ook politieke implicaties."

Politiek asiel verlenen aan een Spanjaard impliceert dat Spanje voor België niet voldoet aan de voorwaarden van een democratische rechtsstaat. "In het verleden hebben politieke oppositieleden uit Zuid-Amerikaanse dictaturen of uit toenmalige Oostblok-landen hier wel al politiek asiel gekregen", duidt Vanheule. "Maar zetten we Spanje op hetzelfde niveau als die landen?"

Spanje is lid van de Europese Unie en heeft het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens ondertekend. "In de Belgische wet staat dat een EU-burger in zijn eigen land kan rekenen op voldoende bescherming tegen politieke vervolging", verklaart Dirk Van den Bulck, hoofd van het Commissariaat-Generaal voor Vluchtelingen en Staatlozen (CGVS). "In de regel wordt een asielaanvraag dus niet in overweging genomen. Maar een uitzondering kan: als daar een goede reden voor is, kan een aanvraag onderzocht worden en eventueel goedgekeurd. Dat geldt overigens niet alleen voor België, maar ook voor een aantal andere EU-landen."

Het valt dus niet volledig uit te sluiten dat Puigdemont het statuut van politiek vluchteling krijgt. Al gaat het om een waterkansje, want dan moet bewezen worden dat de rechtsgang in Spanje niet democratisch verloopt. Vanheule: "Niet elke strafvervolging is een vervolging die recht geeft op politiek asiel. Het moet dan gaan om een disproportionele straf of een gebrek aan een eerlijk strafproces. Of om een disproportionele inperking van de legitieme uitoefening van politieke vrijheden."

Signaal

In het geval van Puigdemont lijkt het logisch dat hij dat laatste zal aanvoeren. Het onafhankelijkheidsreferendum dat hij organiseerde, werd door de Spaanse rechtbank als 'ongrondwettig' bestempeld. Of dat een voldoende grond is om kans te maken op het statuut van politiek vluchteling, is koffiedik kijken. "Ik spreek me niet uit over hypothetische situaties", klinkt het bij Van den Bulck.

Een goedkeuring van zo'n aanvraag zou hoe dan ook politieke consequenties met zich brengen. Als België aan Puigdemont politiek asiel verleent, stuurt ons land immers het signaal dat de rechtsgang in Spanje niet democratisch verloopt. Tegenover VTM Nieuws liet Francken afgelopen zaterdag doorschemeren dat zo'n signaal wat hem betreft niet uit te sluiten valt. "Als je de situatie ziet, met de repressie vanuit Madrid en de gevangenisstraffen waarmee wordt gezwaaid, dan is de vraag of zo iemand nog recht heeft op een eerlijk proces. En dan komen we natuurlijk in een moeilijke diplomatieke situatie met de Spaanse overheid."

Blijft de vraag: wat als Spanje om de uitlevering van Puigdemont vraagt? "Een aanhoudingsbevel van Spanje kan enkel worden geweigerd als hij vervolgd wordt voor iets wat in België niet strafbaar is", legt Vanheule uit. Of als hem politiek asiel wordt verleend, zegt Van den Bulck. "Iemand met het statuut van politiek vluchteling is beschermd tegen terugdrijving naar zijn thuisland. En dus ook tegen uitlevering. Al ligt de eindbeslissing daarvoor bij de minister van Justitie."