'België is tégen de doodstraf, maar Bahrein is een oliestaat'

"Ik ben een van de weinige ministers van Buitenlandse Zaken die altijd en overal vecht voor de afschaffing van de doodstraf. Maar als een totale afschaffing niet kan, dan proberen we het beleid te doen opschuiven in de juiste richting."

Minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders (MR) weerde zich als een duivel in een wijwatervat in de Kamercommissie. Hij zat daar om ondervraagd te worden over die andere dubieuze Belgische stem bij de VN, die over het lidmaatschap van Saudi-Arabië aan de VN-vrouwenrechtencommissie dat België goedkeurde. Maar en passant gooide sp.a hem iets anders voor de voeten: waarom heeft België niet geëist dat Bahrein zou stoppen met mensen terecht te stellen en alleen gevraagd dat het enkel nog in uitzonderlijke gevallen gebeurt?

Moratorium

De Verenigde Naties is namelijk bezig met het opstellen van een Universal Periodic Review over de mensenrechten in Bahrein. Daarbij worden de lidstaten van de VN gevraagd om aanbevelingen te doen aan het land, onder meer over de doodstraf. Die is in Bahrein nog steeds legaal. Op 15 januari werden zelfs nog drie sjiitische mannen terechtgesteld omdat ze betrokken waren bij het doden van agenten. Bijna driekwart van de moslimbevolking in Bahrein is sjiitisch, toch worden ze vaak achtergesteld in de oliestaat die geregeerd wordt door een soennitisch koningshuis. Het was de eerste keer dat de doodstraf werd uitgevoerd sinds 2010.

Van de veertien Europese VN-lidstaten die een aanbeveling schreven (een hele reeks landen deed dat dus niet), pleitten er dertien voor een moratorium. Concreet wil dat zeggen dat de doodstraf nog wel in het wetboek staat, maar dat Bahrein de uitvoering ervan opschort. België is nummer veertien en koos dus als enige voor een andere optie.

Sp.a'er Dirk Van der Maelen, ook voorzitter van de commissie Buitenlandse Betrekkingen, kan daar met zijn hoofd niet bij. "Je bent voor of tegen de doodstraf naar mijn mening. België is tegen de doodstraf. Dan moet je dat standpunt op elk internationaal toneel verkondigen. Maar als het om een oliestaat gaat worden we soft. Ik vraag me af of we bij een ander land dezelfde aanpak zouden hanteren."

Maar ook binnen de meerderheid roept het standpunt vragen op. Kamerlid Annemie Turtelboom (Open Vld) wil meer uitleg en vooral meer overleg. "Als de kwesties over Saudi-Arabië en nu Bahrein ons iets leren, dan is het dat wel. Waarom is hierover niet met Europa overlegd? Waarom volgen wij als enige een andere strategie? Zeker in deze tijden waarin de mensenrechten zo onder druk staan, moet Europa een voortrekkersrol spelen. Waarom zou je dan voor het haalbare gaan, als je ook ambitie kunt tonen?"

Het is een vraag die mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch zich ook stelt. Mediadirecteur Andrew Stroehlein vindt de aanbeveling "een schande". Overleg met Europa had niet eens gemoeten, zegt hij, de lijn is namelijk kristalhelder. "België kent het EU-standpunt: de doodstraf is a no. Over heel veel dingen bestaat er discussie binnen Europa, hierover niet. Daarom is de Belgische lijn absoluut de verkeerde."

Maar de kwestie is helemaal niet zo zwart-wit. Van Amnesty International kreeg België zelfs felicitaties voor haar realistische aanpak, luidt het binnen de regering. En bij de Human Rights Council van de Verenigde Naties, valt ook al geen onvertogen woord. "Alle andere Europese landen willen een moratorium. Maar dat zal Bahrein nooit aanvaarden", zegt woordvoerder Rolando Gómez. "Dus in dat opzicht is het een slimme zet van België om te vragen om de doodstraf te beperken tot de zwaarste misdaden. Dat is wel haalbaar."

Consequent en volhardend

Precies, zegt professor Mensenrechten Eva Brems (UGent). Brems, gewezen parlementslid voor Groen, benadrukt dat de afschaffing van de doodstraf altijd in stappen verloopt. Had België principiëler moeten zijn? "Zijn die andere landen dat dan? Als je echt principieel bent, dan vraag je rechtstreeks de afschaffing", riposteert ze. "Ik snap de Belgische strategie, dat is zeker de meest realistische. En als er iemand zich consequent en volhardend inzet in de strijd tegen de doodstraf, dan zijn het wel Reynders en zijn diplomaten."

Alleen is het jammer dat we binnen Europa niet met een stem spreken, dan zouden we meer druk kunnen zetten, zegt Brems." Want zulke aanbevelingen klinken dan wel vrijblijvend, de diplomatieke en politieke druk die daarmee op een land gezet wordt, mag niet onderschat worden. Op deze manier is er al heel wat bereikt in het verleden."