Japanse keizer mag met pensioen

De toestemming is bijzonder, omdat de keizerlijke wet voorschrijft dat Japanse vorsten tot hun dood dienen te regeren.

De oude Japanse keizer moest in augustus een uitzonderlijk middel uit de kast halen om de zaak in beweging te krijgen: een televisietoespraak. Het was pas de tweede keer in zijn bijna dertigjarige ambtstermijn dat hij het volk via zo adresseerde. "Ik vrees dat het voor mij steeds moeilijker zal worden mijn taken als symbool van de staat te vervullen', zei Akihito, die al aan zijn hart is geopereerd en is behandeld voor prostaatkanker.

Veel conservatieven steunen het principe dat de keizer voor het leven in functie is, deels omdat alleen zo gegarandeerd is dat keizers nooit door regeringen tot aftreden gedwongen kunnen worden. Maar het charmeoffensief van de populaire Akihito miste zijn uitwerking niet: volgens opiniepeilingen gunt een grote meerderheid van de Japanners de keizer zijn pensioen. Dat kon de conservatieve premier Shinzo Abe niet negeren.

Een speciale commissie van wijzen bracht de uitweg: in plaats van de wet te wijzigen, legt de regering het parlement een eenmalige abdicatiewet voor Akihito voor. De oppositie, die een permanente wetswijziging wilde, greep de discussie aan om een ander pijnpunt op tafel te leggen: de vraag of eindelijk ook prinsessen aanspraak kunnen maken op de Japanse troon.

De huidige Imperial House Law uit 1947 schrijft voor dat de troon alleen van man op man overgedragen kan worden. Het probleem is dat na kroonprins Naruhito (57) en zijn jongere broer Akishino er nog maar één gegadigde is: Akishino's 10-jarige zoontje Hisahito. Mocht die geen zonen voortbrengen of voortijdig overlijden, dan loopt de keizerlijke bloedlijn na ongeveer 2600 jaar dood.

Het debat kreeg twee weken geleden een extra impuls toen prinses Mako, de oudste kleindochter van Akihito, haar verloving aankondigde. Dezelfde keizerlijke wet schrijft voor dat prinsessen na hun huwelijk gewoon burger worden. Met het huwelijk van Mako wordt weer een potentiële tak van de toch al dunne keizerlijke boom afgesneden.

De oplossing is even simpel als omstreden: sta prinsessen toe keizerlijke stamhouder te worden, zodat hun zonen ook in aanmerking komen voor de troon. Of - nog controversiëler - laat vrouwen toe op de chrysantentroon. Met name conservatieve parlementariërs willen hier niets van weten.

Vorige week bereikte de regeringspartij van Abe, die brede steun zocht voor zijn voorstel, een compromis met de oppositie. In ruil voor steun werd een resolutie toegevoegd die de regering aanmaant de acceptatie van vrouwelijke stamhouders in de keizerlijke familie te overwegen. Dat 'overwegen' hoeft dan wel weer pas als keizer Akihito aftreedt, op zijn vroegst december volgend jaar.

De laatste keer dat de mogelijkheid van een vrouw op de troon serieus werd overwogen was in 2006, toen premier Koizumi na veertig jaar wachten op een nieuwe mannelijke erfgenaam op het punt stond een voorstel voor een wetswijziging naar het parlement te sturen. De machtige keizerlijke hofhouding presenteerde toen uit het niets een reddingsboei in de vorm van een zwangere prinses Kiko, de destijds al 39-jarige echtgenote van prins Akishino. Het stel had op dat moment al twee dochters. De geboorte van het mannelijke nakomertje, prins Hisahito, redde de troonsopvolging en legde de discussie over vrouwen op de troon weer jarenlang stil.

Als vrouw in modern Japan

Critici van het huidige systeem betogen dat het niet meer aansluit bij het moderne Japan, waar vrouwen juist worden aangemoedigd om te werken en steeds vaker om bestuursfuncties te bekleden. Ook voeren ze aan dat de 'pure' bloedlijn, waar conservatieven zo trots op zijn, al die eeuwen alleen in stand kon worden gehouden met behulp van concubines.

Het merendeel van de Japanners lijkt wel wat voor de modernisering te voelen. Velen hebben gezien hoe prinses Masako, de kroonprinses die maar niet zwanger raakte, leed onder het huidige systeem. Masako gaf een veelbelovende carrière als diplomaat op om - na twee keer zijn aanzoek te hebben geweigerd - te trouwen met kroonprins Naruhito. Van meet af aan stond Masako onder grote druk een mannelijke erfgenaam te produceren. Na vele miskramen werd in 2001 prinses Aiko geboren. Masaka kon daarna de druk niet langer aan en belandde in een depressie. In de zomer van 2006 verbleef het stel, dat goed bevriend is met de Oranjes, enige tijd op paleis Het Loo om bij te komen.