Hoe Dumbo een gezicht van haat kreeg

Op de middelbare school noemden ze hem Dumbo, vanwege z'n flaporen. Volgens klasgenoten was Salman Abedi ook niet bepaald slim. "Hij was niet erg scherp, zijn IQ lag beneden het gemiddelde." Als tiener was hij ook nogal introvert.

Salman Abedi compenseerde later door er altijd bij te zijn op feestjes, houseparty's vooral. "Hij was erg populair bij de meisjes", zei een jeugdvriend aan de Daily Mail. "Hij had veel zelfvertrouwen, dus hij had altijd meisjes rond zich. Hij hield van rap en house. Hij dronk, vooral wodka. En hij blowde."

En hij had een kort lontje.

Het leek er afgelopen week sterk op dat de Britse pers de eind 2015 verschenen portretten van Salah en Brahim Abdeslam was gaan copy-pasten. Enkel de metafoor van de lege asbak leek te ontbreken. Sven Mary zei over Salah Abdeslam, zijn cliënt, destijds: "Hij heeft de intelligentie van een lege asbak. Er zit niets in."

Salman Abedi (22) hield volgens The Times tot z'n 19de ook van cricket, en van Manchester United. Hij studeerde handel en management aan de universiteit van Salford, maar ging na 2014 niet meer naar de les. Hij werd bakkersknecht. En in het weekend ging hij clubben.

Geen lone wolf

Vorige zomer hadden we Mohamed Lahouaiej-Bouhlel, de Tunesiër die in Nice met een truck op een menigte inreed en van wie het nog steeds volstrekt onduidelijk is of hij ooit een band had met IS dan wel slecht reageerde op zijn medicatie. Kort daarvoor was er Omar Mateen, dader van de moordpartij in een homoclub in Orlando. Bij hem zijn er ernstige aanwijzingen dat hij in de eerste plaats in oorlog was met zijn eigen geaardheid, eerder dan met het Westen.

Anis Amri, dader van de aanslag op de kerstmarkt in Berlijn, liet een videoboodschap achter waarin hij trouw zwoer aan IS, maar ergens bleef de indruk hangen dat de trigger misschien toch eerder gezocht moest worden in de richting van zijn afgewezen asielaanvraag. Khalid Masood, de 52-jarige dader in Londen, vader van drie, was behoorlijk in de war. Hij had daags ervoor nog het autoverhuurbedrijf gebeld in verband met de 4x4 waarin hij op 22 maart reed. "Het zou kunnen dat ik de auto annuleer."

De terroristen van de afgelopen twaalf maanden voldeden bijna allemaal aan de kenmerken van lone wolf. Ze waren nooit in IS-gebied geweest, stonden er voor zover bekend ook niet mee in contact, ze handelden in hun eentje. Behalve Omar Mateen beschikte geen van hen over oorlogswapens of explosieven. Ze behielpen zich met een gestolen truck, een gehuurde 4x4 en wat messen.

Geruststellend leek dat. Dat Syrië geen Syriëstrijders meer stuurde. Dat er van hieruit ook nauwelijks nog jongelui vertrokken. Alsof die hele golf van terreur langzaam aan het vervliegen was, net als de strategische posities van IS zelf in het oorlogsgebied. Met nog slechts een paar idioten die de IS-vlag snel nog wensten te gebruiken voor hun persoonlijke afrekening met de wereld.

Maandagavond, 22.30 uur lokale tijd in Manchester, lijkt die aanname te zijn teruggebracht tot een illusie.

Koranverzen

Salman Abedi wordt op 31 december 1994 geboren in Manchester. Zijn ouders, Ramadan en Samia, krijgen in 1993 politiek asiel in Londen als opposanten van de Libische leider Moammar Khadaffi.

Ze vestigen zich in Fallowfield, in het zuiden van Manchester, waar een vrij grote Libische gemeenschap is.

Salman heeft een oudere broer Ismail (23), een jongere broer Hashem (20) en nog een zus Jomana (18). Het is een anoniem Libisch gezin dat zoals zovelen de verwikkelingen in het thuisland blijft volgen en in 2011 eindeloos de laatste beelden van een bebloede en verwarde Khadaffi op een camion kan blijven aanklikken. Vader Ramadan reist naar Tripoli om er zich aan te sluiten bij een met Al-Qaeda gelieerde groep.

In september van vorig jaar reizen ook Samia, Hashem en Jomana hem achterna. De twee oudste broers blijven in Manchester achter. Vader Ramadan heeft er geen goed oog in. Het liefst wil hij dat zijn twee zonen zich bij het gezin voegen in Libië, maar ze hebben in Manchester nu eenmaal hun vrienden. Een van die vrienden van Salman is in Manchester aangereden en doodgestoken door een groep jongeren. De moord heeft alles van een afrekening tussen criminele bendes. Volgens mensen uit zijn omgeving is Salman van mening dat zijn vriend als moslim geviseerd werd.

Hij was daarvoor al een erg vijandig gevoel tegenover ongelovigen beginnen te ontwikkelen. Mensen in de wijk zagen hem transformeren, zoals imam Mohammed Saeed el-Saeiti, nadat die tijdens het vrijdaggebed in de moskee van Didsbury van leer was getrokken tegen IS. "Hij toonde mij na mijn preek een gezicht van haat."

Ook de outfit en het gedrag van Salman veranderen. Hij loopt op straat koranverzen te zingen, gaat voor een djellaba en laat zijn baard staan.

'Dat is mijn broer'

Als de familie de kans had willen grijpen om zich van de gruweldaad in de Manchester Arena te distantiëren, dan was het moment snel weer vervlogen. Net voor hij donderdag in Tripoli zelf zou worden gearresteerd, verklaarde vader Ramadan Abedi aan Reuters: "Ik was echt geschokt toen ik het nieuws zag, ik geloof het nog steeds niet. Tot op dit moment is mijn zoon niet meer dan een verdachte, en de autoriteiten hebben de zaak nog niet opgelost."

Jomana Abedi, zijn 18-jarige zus, liet een correspondent van Wall Street Journal in Tripoli dit optekenen: "Ik denk dat hij overal moslimkinderen zag sterven en wraak wou. Hij zag de Amerikaanse bombardementen op kinderen in Syrië, en hij wou wraak. Of hij die heeft gekregen, is iets tussen hem en God."

In Tripoli werd ook zijn jongere broer Hashim verhoord door de lokale autoriteiten. Hij zou hebben gezegd: "Ik heb internet, ik zag de aanslag in Manchester en ik wist het. Dat is mijn broer."

De oudste broer werd dinsdag al gearresteerd als medeverdachte voor de aanslag. Inmiddels zijn ook de vader en Hashim gearresteerd. Er is niet veel nodig om te begrijpen waarom de Britse speurders geen seconde konden geloven in een lone wolf. De komende maanden lijken vooral een gevecht te gaan worden met vragen en verwijten. Waarom de alarmsignalen, onder meer vanuit de lokale moskee, nooit zijn gehoord. Waarom de namen van de broers niet zijn toegevoegd op de lijst van 350 mogelijke terreurverdachten bij de MI5.

Maar misschien moet stilaan worden afgestapt van het idee dat er een wetenschappelijke formule bestaat om een bomaanslag te voorspellen.

Inspirator?

Verontrustend nieuws uit Manchester was er al eerder. In 2014 vertrokken de toen 17-jarige tweelingzussen Zahra en Salma Halane als jihad brides naar Syrië. Ze hadden zich online laten uithuwelijken aan IS-strijders onder invloed van Raphael Hostey, een rapper en grafisch vormgever uit Liverpool. Hij trok in 2013 naar Syrië en werd daar een van de voornaamste rekruteerders van Britse IS-strijders.

Volgens Britse media is het een zo goed als uitgemaakte zaak dat ook Salman Abedi in contact stond met Hostey, tot die in mei van vorig jaar om het leven kwam bij een luchtaanval. De zusjes Zahra en Salma studeerden aan de Whalley Range High School, op loopafstand van het ouderlijk huis van Salman. Zijn zus Jomana zat er op school, weliswaar twee jaar lager.

Hier, in deze buurt, is jarenlang gedemonstreerd voor de vrijlating van de lokale held, de in 1966 als Ronald Fiddler en zoon van Jamaicaanse ouders geboren Jamal Udeen Al-Harith. Hij zat van 2002 tot 2004 zonder aanwijsbare aanklacht opgesloten in de gevangenis van Guantanamo, nadat hij was opgepakt tijdens een backpackerstrip in Pakistan. De toenmalige Britse premier Tony Blair trok zich zijn lot aan, en kreeg 'm uiteindelijk ook vrij, maar na zijn terugkeer naar Manchester manifesteerde Al-Harith zich vooral als martelaar en extremist. In 2014 trok hij naar Syrië, in februari van dit jaar blies hij zichzelf op tijdens een zelfmoordaanslag tegen een Iraakse legereenheid in de buurt van Mosoel.

Volgens The Times is het best mogelijk dat Abedi zich door die daad liet inspireren.

De man met het hoedje

In november van vorig jaar was er dan dat miniterreurproces in Londen, waar ene Zakaria Boufassil en ene Ali Ahmed terechtstonden op betichting van 'het voorbereiden van een terroristische aanslag'. Het duo had tussen 30 mei en 30 juni 2015 in 17 beurten 3.000 Britse pond cash afgehaald en die in het Small Heath Park in Birmingham overhandigd aan Mohamed Abrini, de man die we later zouden leren kennen als logistiek medeorganisator van de aanslagen in Parijs en de 'man met het hoedje' op die iconische foto van net voor de aanslag in Zaventem. De man die zijn explosieven liet voor wat ze waren en wegrende.

Abrini reisde in juli 2015 een paar dagen door Groot-Brittannië. Hij ontmoette mensen in Londen, Birmingham en Manchester.

Tijdens de rechtszaak werd een verklaring voorgelezen die Abrini na zijn arrestatie aflegde tegenover het Belgische federaal parket: "Er is geen project om van Groot-Brittannië een potentieel terroristisch doelwit te maken. Voor zover ik weet, is het Frankrijk dat is uitgeroepen tot vijand van Islamitische Staat. Ik denk dat Groot-Brittannië geheime diensten heeft die meer ontwikkeld zijn, die betere observatietechnieken hebben. Dus is het veel moeilijker om ze aan te vallen."

Waarom hij zomaar vanuit het niets 3.000 pond kreeg toegestopt, van twee figuren die de cash uit de muur haalden met de kaart van een naar Syrië vertrokken Brit, kreeg Abrini niet uitgelegd. Hij beweerde dat het geld "niet bedoeld was voor een terreurnetwerk" en voegde er nog aan toe: "Het was een te bescheiden som. Om een aanval uit te voeren, heb je veel meer geld nodig."

Vraag is natuurlijk wat de woorden van een figuur als Abrini waard zijn.

De periode waarin hij die 3.000 pond kreeg toegestopt, is niet onschuldig. De zomer van 2015 was die waarin Abrini's boezemvriend Salah Abdeslam met door IS doorgestuurde budgetjes van enkele duizenden euro's her en der in Europa de IS-strijders ging oppikken in vluchtelingenkampen. Dit waren de commando's die zouden toeslaan in Parijs en later ook Brussel. Een van de overgebrachte strijders was Najim Laachraoui, een elektricien uit Schaarbeek die zich in het kalifaat had laten omscholen tot expert in het maken van TATP-bommen.

Tweede bom?

Voor een TATP-bom heb je waterstofperoxide, aceton en geconcentreerd zwavelzuur of zoutzuur nodig, allemaal vrij te verkrijgen bij de drogist of in de Gamma. En verder vooral een hoop geduld, een precieze koeling en vakmanschap. Want anders wil het hele bommenatelier zelf weleens in de lucht gaan.

Over het algemeen acht IS bommenmakers veel te waardevol om ze in te zetten voor zelfmoordmissies, maar dat was nu net wat er op 22 maart 2016 op de luchthaven van Zaventem gebeurde. De man links op die iconische foto, de drie mannen met hun trolleys, dat was Laachraoui.

Voor veel terreurexperts was dit ene feit op zich een glasheldere indicatie dat we het nu wel zo'n beetje gehad moesten hebben met de aanslagen van IS. Als IS z'n bommenmaker opoffert, dan kan het niet anders of we hebben het ergste gehad.

Tot maandag, 22.30 uur.

De door Salman Abedi in de box office van de Manchester Arena tot ontploffing gebrachte rugzak met explosieven lijkt van hetzelfde type te zijn als de bommengordels in Parijs en de reistassen en rugzakken van Zaventem en Maalbeek. De explosieven zaten in een kleine metalen lichtgewicht container die zat opgeborgen in een kleine rugzak, verder gevuld met kleine stukjes metaal. Volgens The New York Times zijn er indicaties dat Abedi een elektronische sigaret gebruikte als ontsteker. Wat er ook van zij: om zoiets te maken is een bommenatelier nodig.

In de woonst van Albedi zijn een hoop chemische componenten teruggevonden die erop wijzen dat de bom van maandagavond daar is gemaakt. Anderzijds is er volgens Britse politiebronnen zo veel basisgrondstof aangetroffen dat er wellicht meer TATP is geproduceerd dan nodig voor die ene aanslag. Het is ook eerder aannemelijk te denken dat hier een door IS gestuurde bommenmaker aan het werk is geweest dan dat Abedi in zo'n korte tijd de vaardigheden heeft aangeleerd waar anderen maanden over doen. Hij zou tijdens een van zijn reizen naar Libië zijn doorgestoken naar door IS bezet gebied, maar voorlopig gaat het enkel om aannames door de Britse autoriteiten.

Paspoort afgepakt

Salman Abedi belde een kwartier voor zijn zelfmoordmissie nog met zijn moeder in Tripoli. Om vergiffenis te vragen. Niet voor wat hij zou gaan doen, een bom doen ontploffen aan de uitgang van een concertzaal vol tienermeisjes en wachtende ouders. Nee, omdat hij tegen haar had gelogen.

Hij was eind april naar Tripoli gereisd voor een familiebezoek. Zijn vader wist van dat hele gedoe met die vijandige straatbende, wilde helemaal niet dat Salman naar Manchester terugreisde en had z'n paspoort afgepakt. Salman had tegen zijn moeder gezegd dat hij op bedevaart wilde naar Saoedi-Arabië. Ze geloofde hem graag, en gaf hem zijn paspoort terug.

Vorige week donderdag kon Salman via Istanboel en Düsseldorf terugvliegen naar Manchester.