Kermiskoers voor denkers

Zelf noemde hij het een kermiskoers, om het een beetje te relativeren. Er waren ook heel wat mensen die vonden dat je zoiets echt niet kon maken. Een hitlijst van intellectuelen samenstellen, zeg, hoe kwam hij erbij - dat is onnozel en ongepast! En toch was het een boeiende lijst die Mark Schaevers destijds, in 1989, als hoofdredacteur van het allang ter ziele gegane politieke maandblad De Nieuwe Maand had samengesteld. Nog méér dan bijna dertig jaar geleden is het anno 2018 interessant om te zien wie toen als invloedrijk werd beschouwd. De top 5 van De Nieuwe Maand zag er zo uit, beginnend met nummer 1: Leo Apostel, Etienne Vermeersch, Jaap Kruithof, Luc Huyse en Hugo Claus. Drie filosofen, een socioloog en een schrijver.

Schaevers had alle lezers van zijn blad (oplage: 1.000 exemplaren) een stemformulier bezorgd en had daarnaast nog een lading prominenten aangeschreven met de vraag om hun persoonlijke lijst met invloedrijkste denkers in te sturen. In totaal kreeg hij ongeveer 130 antwoorden. Uit die 130 lijstjes destilleerde hij vervolgens zijn hitlijst.

Toen het weekblad Knack precies tien jaar geleden dezelfde vraag stelde aan een panel van 100 intellectuelen en andere waarnemers van het maatschappelijk debat, bleek dat de top van de lijst haast ongewijzigd was gebleven. Apostel was dood, Kruithof en Claus stonden niet meer op de radar. Bleven over: Vermeersch en Huyse, die respectievelijk op nummers 1 en 2 stonden. De rest van de top 10 zag er zo uit: Bea Cantillon, Tom Lanoye, Karel De Gucht, Godfried Danneels, Rik Van Cauwelaert, Mark Elchardus, Carl Devos, en ex aequo op nummer 10: Yves Desmet, Bart De Wever en Philippe Van Parijs.

Respectievelijk bijna dertig en precies tien jaar later vroegen wij ons af: hoe zou zo'n lijst met invloedrijke intellectuelen er vandaag uitzien? Wat als we die kermiskoers nog eens zouden organiseren? Zo gezegd, zo gedaan.

Gender en afkomst

De Morgen treedt vandaag dus in de voetsporen van De Nieuwe Maand en Knack, met dit derde grote onderzoek naar de invloedrijkste intellectuelen van Vlaanderen. De aanpak is vergelijkbaar. Eerst stelden we een panel samen met ruim 100 waarnemers van en deelnemers aan het maatschappelijk debat - die lijst vindt u op onze website.

In dat panel zitten rectoren, academici allerhande, hoofdredacteuren en journalisten uit alle hoeken van de media, advocaten, kunstenaars en tal van andere opiniemakers. Zij stuurden ons allemaal een lijstje met drie namen die volgens hen invloed hebben op het debat. Wij hoefden vervolgens alleen maar te tellen om onze top 10 samen te stellen.

Even iets over de diversiteit van het panel: het telt in totaal 114 leden, onder wie 37 vrouwen en 16 Vlamingen met een migratieachtergrond. Meer vrouwen in het panel zou niet noodzakelijk geleid hebben tot meer vrouwen in de finale top 10, om de eenvoudige reden dat nogal wat vrouwelijke panelleden ons een lijstje met alleen mannen hebben bezorgd. Ook tussen de hoge plaats van Khalid Benhaddou (nummer 6) en de panelleden met een migratieachtergrond bestaat geen rechtstreeks verband. De top 10 wordt in ons panel breed gedragen, dwars door gender en afkomst heen.

Op de samenstelling van het panel is veel kritiek mogelijk, dat spreekt. Het is arbitrair en had er net zo goed heel anders kunnen uitzien. Zo klonk gisteren op sociale media al de pertinente vraag waarom er niet meer exacte wetenschappers in zitten. Een antwoord kan misschien zijn dat er niet zoveel exacte wetenschappers actief deelnemen aan het maatschappelijk debat. En dat leek ons toch een goed criterium. In die zin kan deze verkiezing een beetje worden vergeleken met de Oscars, of met de CCB Awards van de Belgische reclamewereld. Ook daar gaat het om een gemeenschap die in de eigen kring de meest verdienstelijke of vooraanstaande leden bekroont.

De geest van de tijd

Een paar opmerkelijke vaststellingen. Eén: N-VA-boegbeeld Bart De Wever steekt met kop en schouders boven de rest uit. Bijna de helft van het 114-koppige panel vermeldde hem. Wellicht is dat niet geheel onlogisch. De Wever betrad het publieke forum ruim tien jaar geleden als intellectueel, hij is bijzonder erudiet en intelligent, heeft het denken in Vlaanderen stevig gekneed en is momenteel de invloedrijkste man van het land. De politicus die na De Wever het vaakst wordt vermeld, maar niet vaak genoeg voor de top 10, is CD&V-minister van Justitie Koen Geens.

Opmerking twee: uiteraard is elke lijst een momentopname. De volledige top 10 was het voorbije jaar prominent aanwezig in het debat, zowel in krant en weekblad als op radio en televisie. Dat laatste kan mede verklaren waarom Luc Huyse vandaag niet meer de top 10 haalt. Hij zit niet met grote regelmaat in De afspraak of Terzake. Tegelijk is het duidelijk dat Etienne Vermeersch met recht en reden de Vlaamse opperintellectueel is van de voorbije decennia. Hij is al 30 jaar niet uit de top 5 weg te slaan.

Opmerking drie: na deze top 10 volgt een ruim peloton van invloedrijke intellectuelen die voor hetzelfde geld, met een licht gewijzigd panel, net wél de top 10 gehaald zouden hebben. Een losse greep van drie namen uit dat peloton: Rik Van Cauwelaert (columnist bij De Tijd en primus inter pares bij de journalisten), Mark Elchardus (socioloog en columnist bij De Morgen) en Tinneke Beeckman (filosofe).

Opmerking vier: onze top 10 weerspiegelt de geest van de tijd. Vandaag is samenleven in diversiteit hét thema van debat. Geen wonder dat filosofen Patrick Loobuyck en Maarten Boudry hoog scoren, net als imam Khalid Benhaddou. Van een katholieke kardinaal is vandaag in de top 10 geen sprake meer, zoals tien jaar geleden bij Knack. Ook de generatiewissel heeft plaatsgegrepen. Veertigers Loobuyck en Van Reybrouck vullen vandaag de schoenen van tachtigers Vermeersch en Huyse.

Opmerking vijf: uiteraard vroegen we Bart De Wever of hij ons te woord wilde staan in dit verband. Dat wilde hij niet - hij heeft de voorbije vijf jaar elke interviewaanvraag van uw dienaar, coördinator van deze lijst, afgewimpeld, om redenen die hij niet prijsgeeft. Geen nood, evenwel. Omdat De Wever vandaag toch veeleer een machtspoliticus is dan een intellectueel, vonden wij een interview met nummers 2 en 3 veel interessanter - dat dubbelgesprek met Loobuyck en Van Reybrouck leest u in onze bijlage Zeno.

O ja, tot slot: dat de leden van het panel uiteraard zichzélf niet mochten verkiezen tot invloedrijkste intellectueel, werd niet expliciet gezegd toen we hen vroegen om mee te werken. Er was maar één lid van het 114-koppige panel dat deze ongeschreven regel overtrad en toch voor zichzelf stemde. Wees gerust, hij staat niet in de top 10. Zijn naam blijft voor eeuwig verstopt onder een dekentje van mededogen.