Knuffelcabaretier tegen wil en dank

Hij voelt zich "een beetje onuitgeslapen". Met deze woorden meldde cabaretier Jan Böhmermann zich een week geleden terug aan het front van de publiciteit, ruim een maand na het gedicht waarin hij suggereerde dat Erdogan geslachtsverkeer met geiten had. Met alle gevolgen van dien.

Vanavond is Böhmermanns programma Neo Magazine Royale gewoon weer te zien op publieke zender ZDF. Zoals al drie jaar op donderdagavond. Drie jaar min een erg roerige maand.

De hoofdrolspelers van die maand, in volgorde van opkomst: Angela Merkel die het satirisch bedoelde gedicht "bewust kwetsend" noemde, de Turkse president Erdogan die Böhmermann twee keer aanklaagde wegens belediging, een keer als staatshoofd, een keer persoonlijk. En de Duitse regering die akkoord ging met eventuele vervolging door het Openbaar Ministerie. Een belangrijke bijrol was er voor de maatschappelijke discussie over de vraag of Duitse regering politieke vriendjes en de vluchtelingendeal belangrijker vindt dan vrijheid van kunstenaars en journalisten.

Is na vanavond echt alles terug gewoon? Is er in die maand iets wezenlijk veranderd? En zo ja, krijgen die veranderingen hun weerslag in Böhmermanns programma? Helemaal afgesloten is de zaak sowieso nog niet. Omdat nog niet steeds niet bekend is of het Openbaar Ministerie Böhmermann daadwerkelijk zal vervolgen.

Vertrouwen in politiek is geschaad

In Die Zeit was Böhmermann voor het grootste deel van de tijd terug in zijn rol, terug in zijn grijze maatpak, zijn immer verschrikt-ironische tronie weer in de juiste plooi - alles onder controle. Blijkbaar moesten de glimpen van de wanhopige of op zijn minst verwarde Jan Böhmermann die Duitsland de afgelopen maand zag, worden weggewist.

Want even zag Duitsland een Böhmermann die een prijsuitreiking afzegde omdat hij "diep geschokt in alles wat hij geloofde" - en dan doelde hij op "de vrijheid van de kunsten" en "de vrijheid van meningsuiting".

En aan de man die de regering op Twitter om beveiliging vroeg - aan die Jan Böhmermann wilde Jan Böhmermann in het Zeit-interview ook niet herinnerd worden. Over zijn privéleven wilde hij niet praten, al insinueerde hij herhaaldelijk dat de affaire daar grote gevolgen heeft gehad. Of hij zelfmedelijden had, vroeg Die Zeit. Böhmermann zei van niet. Het weekblad vroeg ook of Böhmermann ergens teleurgesteld over was geraakt, de afgelopen maand. "Ja, over de leverservice van supermarkt Rewe." Böhmermann, de grote mystificeerder.

Maar een boodschap wil Böhmermann - de cabaretier maar misschien ook de man - heel duidelijk overbrengen: dat haast niemand de context van het Erdogan-gedicht vermeldde. En daarin heeft hij gelijk. Wat Böhmermann deed in de uitzending van 31 maart was een klein college geven over de grenzen van satire, aan de hand van een voorbeeld: een plat beledigend gedicht over Erdogan. Expres plat?, vroeg Die Zeit. Inderdaad, zei Böhmermann.

In Die Zeit betwijfelt Böhmermann of Angela Merkel, "De Cheffin van het land van Dichters en Denkers" - godbetere - die context wel heeft begrepen. Bij vlagen maakt hij zich in het interview echt boos: "De kanselier heeft me gefileerd, me uitgeleverd aan een wannabe-dictator." Het zijn dat soort passages die doen vermoeden dat in het hoofd van Jan Böhmermann wel voorgoed iets veranderd is: zijn vertrouwen dat de Duitse politiek en Angela Merkel hem rugdekking geven, is geschaad.

En er is nog iets veranderd, namelijk de houding van de Duitsers ten opzichte van Jan Böhmermann. Tot een maand geleden was Neo Magazine Royale een programma met gemiddeld 120.000 kijkers per uitzending, met uitschieters naar de 300.000.

Zij lachten om de rockopera over narcisme van Varoufakis en Böhmermanns meest recente hit: 'Ich hab' Polizei', waarin hij de politie een hak zet - of spot hij met rappers, of allebei? Niemand die het eigenlijk precies weet, maar iedereen lacht. Een ongrijpbare kwibus, zo stond Böhmermann bekend. En dat werd in sommige kringen gewaardeerd.

Je reinste nachtmerrie

Maar de 'Staatsaffaire Böhmermann' heeft van Jan Böhmermann tot een nationale knuffelcabaretier gemaakt. 'De Duitse Ai Wei Wei', zoals hij het zelf verwoorde. Duitsland koos de afgelopen weken partij: voor Böhmermann, en vooral tegen Merkel.

En dat is als satiremaker natuurlijk je reinste nachtmerrie. Wie geknuffeld wordt, kan niet prikken. En bovendien werd hij opeens gesteund door allerlei mensen die hij helemaal niet in zijn kamp wilde, zoals Böhmermann subtiel duidelijk maakte: "Wie had gedacht dat Didi Hallervorde en Mathias Döpfner nog eens hand in hand voor de vrijheid van de kunsten zouden strijden." De ene is een wat volkse cabaretier, de ander de chef van de Springer Pers, uitgever van onder andere Bild.

Gewoon doorgaan, ook als het niet gewoon is. Het is misschien wel de enige optie die Jan Böhmermann heeft als hij geloofwaardig wil blijven. "Heeft mevrouw Merkel humor?", vroeg Die Zeit. "Kan me niets schelen", antwoordde Böhmermann.