Een vorm van giftige nostalgie

Is het rijk van Amélie Nothomb aan het afbrokkelen? Voor het eerst in tien jaar kon haar recentste boek, Nostalgie van het geluk, geen plaats veroveren in de top tien van bestverkochte Franse romans in 2013. Niet dat de Belgische schrijfdiva er een (rotte?) fruitmand minder om zal eten. Sinds haar debuut in 1992 met Hygiëne van de moordenaar sleet ze liefst 16,5 miljoen exemplaren van haar compacte romans. En last van een writer's block heeft de beroemde hoedendraagster al evenmin. Met 77 manuscripten op de teller, waarvan er 22 een 'goed voor druk' kregen, is Nothomb geen luiwammes. En dan zwijgen we nog over de uitgebreide correspondentie die de diplomatendochter met haar idolate fans onderhoudt.

Grosso modo vallen Nothombs boeken uiteen in twee categorieën. Er zijn de plotgestuurde verhalen vol zwartgallige humor en excentrieke personages. Maar je hebt ook autobiografische romans, waarin Nothomb kwistiger is met haar zielenroerselen. Zo grijpt de schrijfster in Nostalgie van het geluk terug naar haar Japanse verleden. "Dat ik schrijfster geworden ben, heb ik aan Japan te danken", ventileert Nothomb regelmatig in interviews. Nothomb koestert dubbelhartige herinneringen aan haar geboorteland, waar ze tot haar vijfde een soort nirwana beleefde. Maar wanneer ze er in 1989 terugkeert en in dienst treedt van een Japanse mega-onderneming, belandt ze in een maalstroom van vernederingen, om uiteindelijk gedegradeerd te worden tot toiletjuffrouw. Het staat allemaal te lezen in haar succesnummer Met angst en beven, terwijl ze in De verloofde van Sado het relaas bracht van haar "bijna volmaakte verloofde Rinri", tot ze plots het hazenpad koos.

Documentaire

Het was de Franse zender France 5 die Nothomb aanbood om voor een documentaire over haar kinderjaren opnieuw naar Japan te reizen, zestien jaar nadat ze voor het laatst voet aan wal zette in het land van de rijzende zon. "Zestien jaar zonder Japan. Ik was een zielig hoopje mens", zo stelt ze vast. Er borrelt veel heimwee op, een gevoel "dat veracht wordt in het Westen, als een vorm van giftige nostalgie". Ze snakt naar het weerzien: "Alle noodzakelijke ingrediënten van een mythische liefdesverhouding zijn aanwezig." Maar "de angst is even groot als mijn verlangen". Regelmatig moet Nothomb strijden "tegen de lokroep van de leegte".

Vervolgens ontvouwt zich iets dat het midden houdt tussen documentaire en roman. Amélie laat zich aanvankelijk niet van de wijs brengen door de camera's. Maar ze raakt wel regelmatig uit balans door wat ze ziet. Zo staan er op de plek van het huis van haar kindertijd nu protserige villa's. Haar reis langs "de heilige plaatsen van een lang vervlogen kindertijd" is geen onverdeeld genoegen. Ze wordt pas extatisch wanneer ze merkt dat de "straatgoten en de riolering niet zijn veranderd", iets wat de tv-ploeg maar matig interesseert. Nothomb ontmoet in Japan ook haar voormalige verloofde Rinri en zoekt haar bijna tachtig jaar oude, voormalige kindermeisje Nishio-San op, wat tot een pakkend maar absurdistisch weerzien leidt. En ze ontdekt een natuurwet: "Als het ons wordt vergund een intense, verheven emotie te voelen, wordt die meteen verpest door een potsierlijk voorval."

Nothomb schrijft onderhoudend en vaak snedig over haar verbazing én affectie voor de Japanse mores. Voortdurend reflecteert ze over de bedrieglijke werking van het geheugen. En ze concludeert dat de formele Japanners een heel ander gevoel hebben voor weemoed. Ze cultiveren er vooral natsukashii, "gelukkige nostalgie", "het ogenblik waarop je een mooie herinnering te binnen schiet en je door een aangenaam gevoel wordt overspoeld". Nostalgie van het geluk is een openhartig, sensibel en natuurlijk ook behoorlijk egotripperig boek, boordevol hilarische situaties. Daarmee is het ongetwijfeld de beste Nothomb sinds jaren.

Amélie Nothomb, Nostalgie van het geluk, De Bezige Bij Antwerpen, 159 p., 19,99 euro.

Vertaling: Daan Pieters.