Ook de good guys waren behoorlijk bad

In het echte leven noemen we ze boeven, criminelen of misdadigers. Spreken we over gangsters, dan denken we meteen aan film. Gangsters op het witte doek hebben doorgaans stijl. Het geld dat ze van anderen stelen gebruiken ze om zich te bewegen in een wereld die mooi is voor het oog. Zelfs zonder dat er bloed vergoten wordt, spatten ze van het scherm. En dat is wellicht ook de reden waarom we liefst gangsters te zien krijgen uit de jaren veertig, een tijd waarin alles sexy was: de gangsters, de pakken waarin ze zich uitdosten, de wagens waarmee ze zich verplaatsten en de jurken die hun doorgaans mooie liefjes droegen. Het was ook de tijd dat gangsters beroemdheden waren, groter dan filmsterren. Net zoals John Dillinger de rock-'n-rollster was van de jaren dertig, moet Mickey Cohen wereldberoemd geweest zijn in de jaren na de oorlog en na de drooglegging. Amerika ten westen van Chicago was van hem. Hij bepaalde er de regels en de wetten. Politie, rechters en andere wettelijke instanties zaten in zijn achterzak. Over hem en vooral over het geheime en uiterst brutale politiekorps dat hem en zijn trawanten bestreed, gaat Gangster Squad, de nieuwe gangsterfilm met Sean Penn, Josh Brolin, Ryan Gosling, Nick Nolte en Emma Stone.

Sean Penn is doorgaans zeer zuinig met interviews en verspilde ook weinig woorden aan deze film. In een recent interview met Esquire zei hij dat hij zeer genoten had van het maken van de film en haalde vervolgens uit naar tal van collega's die volgens hem hun talent verkwisten door rollen te spelen in minderwaardige rommel. Ze moeten naar zijn mening kieskeuriger zijn en enkel hun medewerking verlenen aan projecten die een echte meerwaarde bieden. En hij geeft een voorbeeld: "Toen ik opgroeide en iemand als Robert De Niro had een nieuwe film, dan was dat een culturele gebeurtenis." Zijn manier wellicht om te zeggen dat Gangster Squad een film is om naar uit te kijken, een film die naar zijn mening ver boven de rest staat.

Wellicht staat de man er niet bij stil dat niet iedereen zijn kansen krijgt. Wellicht zijn de makers hier op hun blote knieën moeten gaan smeken of hij de slechterik wou spelen. Want ze bestaan niet meer, die dreigende, granieten koppen van weleer die je zelfs op het scherm niet in de ogen durfde te kijken: Edward G. Robinson, Paul Muni, Jimmy Cagney, Lawrence Tierney en Humphrey Bogart. Die laatste zei ooit: "Het publiek gelooft geen mensen die te eerlijk zijn, daarom kijken we liever naar slechteriken." Of zoiets. Waarom we betoverd zijn door gangsters, heeft ook met het karakter te maken van mensen die hun vrijheid niet laten intomen door grenzen en wetten. Of het Bugsy is, Al Capone, Don Corleone, het zijn mensen die vaak meer uit het leven halen omdat ze zich door niets of niemand laten stoppen.

Zo iemand is dus ook Sean Penn. Iedereen beeft als hij in de buurt komt. Op de set was het niet anders. "Niet alleen omdat hij een van de grootste levende acteurs is, maar hij is ook een zeer getalenteerde regisseur. Ik kan je zeggen dat ik de nacht voor zijn eerste draaidag niet geslapen heb", zo herinnert regisseur Ruben Fleischer zich. Maar zijn angst bleek compleet onnodig. Al is dat wat in iedere promocampagne wordt verteld. Je hoort nooit een regisseur zeggen dat hij zijn hoofdrolspeler de nek kon omwringen. Ook Fleischer niet. "Ik kan me geen genereuzere partner op de set voorstellen dan Sean. Als hij springt, springt hij met beide voeten. Hij bracht zoveel ideeën aan voor zijn personage, voor de film."

Lof voor Penn

Producer Dan Lin heeft nog meer lof voor de legendarische acteur: "Sean is niet alleen kwetsbaar en intens, maar hij is ook grappig. Ruben herinnerde ons daar aan voor we de film draaiden. Hij liet ons allen Fast Times at Ridgemont High zien. En daarin zie je hem als een jonge versie van Mickey Cohen: angstaanjagend, intens, maar ook met een echte zin voor humor."

Of de echte Cohen zo grappig was, is zeer de vraag. Feit is dat hij geen maat kende, hij was compleet over the top, en werd met ouder worden een wandelende karikatuur. Hij deed alles om aandacht te krijgen. Zelfs in het mekka van de film moest hij in de spots staan. Hollywood en de glans en glitter van L.A. trokken hem aan.

Een kleurrijke gangster dus wiens levensverhaal er allang om smeekte om verfilmd te worden. Alleen is het zo dat de studio's niet bepaald staan te popelen om een historische gangsterfilm te maken. Ze zijn duur om te maken en het is in Hollywoodtermen een eeuwigheid geleden dat een film uit het genre een stormloop naar de kassa ontketende.

Toen Dan Lin met het verhaal naar Warner stapte kreeg hij meteen de vraag gesteld: "Dan, moet dit een L.A. Confidential of een Bugsy worden? "Geen van beide", antwoordde de producent, "het is The Untouchables in L.A., een moderne historische prent in een glamoureus kader."

Mocht iemand anders met dit idee op de proppen zijn gekomen, zou de pitch al lang bij het afval zijn gedumpt, maar Dan Lin is de producer van Sherlock Holmes, ook al zo'n moderne, historische prent waarmee hij de kassa's deed kraken. En dat was ook zijn bedoeling met Gangster Squad. Je ziet het aan de look van de film, aan de keuze van de acteurs en vooral van de regisseur, Ruben Fleischer.

Dan Lin: "Toen Kevin en ik op zoek waren naar een regisseur voor deze film, hadden we een specifieke missie: we wilden een verhaal vertellen dat zich in het Los Angeles van de jaren veertig situeerde en toch moest de film modern aanvoelen. En Ruben is een heel hedendaagse filmmaker, maar hij heeft ook een bijzonder voorliefde voor alles wat geschiedenis is. We kenden hem persoonlijk voor we aan dit project begonnen en we wisten dat hij een diploma geschiedenis op zak heeft. Plus, hij houdt van Los Angeles. Niet onbelangrijk, want wij wilden van deze film een ode maken aan Los Angeles."

Vreemd dat de indrukwekkende ensemblecast zich wilde laten regisseren door een ongeschoolde regisseur die voordien alleen nog maar twee lichte komedietjes met Jesse Eisenberg gedraaid had: Zombieland was een kassucces, 30 minutes or Less veel minder. Maar de producenten, Dan Lin en Kevin McCormick, waren ervan overtuigd dat Ruben Fleischer de man was die ze moesten hebben.

Fleischer is een verstokte filmfanaat, zoals Tarantino er een is. Autodidact als het op film aankomt. Hij heeft het vak geleerd door dagelijks minstens één film te bekijken. "Sommige van de beste films aller tijden zijn gangsterfilms", zegt ie, "denk maar aan The Godfather, Chinatown of Goodfellas. En natuurlijk ook The Untouchables. Maar het is al een tijdje geleden dat we een film uit het genre hebben zien uitgroeien tot een klassieker.

"Ons motto was: 'Dit is niet zomaar een gangsterfilm!'" zegt Will Beall, de scenarist van de film en ook al geen man met veel ervaring. "Alle elementen uit de traditionele gangsterfilm zitten erin, maar Ruben voegde er een ritme en een energie aan toe, die voor de gangsterfilm zullen doen wat Star Wars destijds voor de sciencefiction deed."

Beall was jaren detective bij het LAPD, de Los Angeles Police Department. Hij schreef tot nu toe alleen een karrenvracht episodes van de serie Castle en heeft met L.A. Rex een bejubelde roman uit die zich afspeelt in het Los Angeles van tegenwoordig. Zijn scenario doet wenkbrauwen fronsen: veel te veel verhaallijnen en veel te veel personages, zeggen de criticasters. Maar Beall tracht de realiteit niet al te veel geweld aan te doen.

Gangster Squad is gebaseerd op een verhaal in zeven delen van Paul Lieberman dat eerst in de L.A. Times werd gepubliceerd en nu onder de titel Tales of the Gangster Squad in boekvorm uitkomt. De verhalen zijn gebaseerd op ware feiten, die voor een groot deel uit de kranten van de jaren veertig zijn gehaald.

Eigenlijk gaat het over de speciale politiemacht die eind de jaren veertig werd opgericht om Mickey Cohen te overmeesteren. Want de notoire bendeleider was zo machtig geworden dat alle legale middelen ontoereikend geworden waren. Zijn wreedheid maakte hem oppermachtig. Hij was het soort man dat zijn vijanden tussen twee Cadillacs bond om ze vervolgens elk een andere richting te laten rijden. Alleen een genadeloze en onverbiddelijke aanpak die ver voorbij het wettelijke ging, kon deze man bedwingen.

No noir in film noir

Je zult in historische gangsterfilms zelden een Amerikaan van Afrikaanse origine als lid van de politie zien. "There's no noir in film noir", lacht Anthony Mackie, de zwarte acteur die u kunt kennen van The Hurt Locker. Maar The Gangster Squad was natuurlijk van een andere orde. Dit was een geheim korps. En daar was er wel plaats voor de medemens met donkere huidskleur. De troepen van O'Mara worden samengesteld op basis van hun kennis en kunde en daar speelde kleur geen rol. Maar ook in het gewone politiekorps waren er in 1949 al zwarte agenten. De eerste agent van Afrikaanse origine in het politiekorps van L.A. dateert van 1914.

Will Beal: "Een van de beste vrienden van O'Mara was Tom Bradley, die ook politieagent was".

Dan Lin: "En later werd hij commissaris, voor hij burgemeester van de stad werd en dat lang zou blijven."

De twee leden van de Gangster Squad die nog leven brachten een bezoek aan de set. Ook de familie van Jerry Wooters, het personage van Ryan Gosling, kwam langs en bedolf de acteur onder de verhalen. Daar stak hij heel wat van op. "Wanneer Wooters de as van zijn sigaret aftikte, gebruikte hij zijn broeksboorden als asbak. En aan het eind van de dag, plooide hij de boorden open en goot er de troep uit."

Ook de familie van John O'Mara kwam langs, het personage dat door Josh Brolin wordt vertolkt, de acteur die al ten tijde van The Goonies voor de camera's stond, maar pas echt een ster werd toen hij werd gecast in No Country for Old Men. Zijn personage werd als keihard omschreven. Iemand op wiens kaakbeenderen het geboefte de vuisten brak. O'Mara was de Serpico van zijn tijd. Hij weigerde om omgekocht te worden, vocht om rechtop te blijven in een systeem dat onbetrouwbaar was. Het is zoals hij zegt in de film: "We moeten even hard, gemeen en genadeloos zijn als zij. Dat is de enige manier om te slagen."

Josh Brolin heeft veel respect voor de figuur van O'Mara. "Hij was een heel integer persoon. Hij hield zich dan wel niet aan het boekje voorschreef, maar in die tijd was de wet nog veel flexibeler. Er waren meer grijze zones. Je kon de wet naar je hand zetten. De goeien waren niet per se goed. O'Mara moest leren denken zoals de slechteriken om hen te pakken te krijgen, om die mannen op het spoor te komen die van Los Angeles een nieuw Wilde Westen wilden maken. Ik denk dat hij bij zijn terugkomst van WO II gechoqueerd was door hoe zijn stad veranderd was. Ik denk dat hij zich afvroeg of dit de stad was waarin hij zijn kinderen wou zien opgroeien."

Van die stad van weleer is niet veel meer overgebleven. Vandaar dat een groot deel van de opnamen gebeurde in het nabijgelegen stadje Bellflower, dat toch voor 90 procent failliet was en de investeringen uit Hollywood graag zag komen. Fleischer nam er onder andere in pure De Palma-stijl, een indrukwekkend en ononderbroken kraanshot, een hommage aan films als The Untouchables, waarin de camera Gosling volgt, terwijl hij de centrale straat afloopt en binnenloopt in de Slapsy Maxie's, de club waar Mickey Cohen van zijn diner zit te genieten.

Zelfcensuur door Aurora

Al is er ook gefilmd in enkele gebouwen in L.A. die rechtop zijn blijven staan, zoals het Park Plaza Hotel, gelegen bij het Mac Arthur Park, The Observatory in Griffith Park en ook in The Chinese Theater op Hollywood Boulevard werd gedraaid, de bioscoop waar sinds jaar en dag de grote premières plaatsvinden en waar de grote sterren hand- en/of voetafdruk in de betonnen tegels bij de ingang achterlaten.

Al werd die scène weer geknipt. Want toen vorig jaar tijdens een première van Batman, Dark Knight Rises in de stad Aurora een gek met een geweer in het publiek begon te knallen, liep de trailer van Gangster Squad al in de Amerikaanse zalen. Daarin vuurden een rij boeven die uit het filmscherm knalden wildweg in de zaal.

De dubbele moraal van de Amerikanen in hun omgang met geweld had zware gevolgen voor de film. De trailer werd ingetrokken en de filmrelease werd met maanden uitgesteld. De bewuste scène werd geknipt en er kwam een nieuwe scène in de plaats. Zelfcensuur uit respect en medeleven. De studio wou het zo en Fleischer vond dat de juiste beslissing.

"De schietpartij in Aurora was een tragedie waar geen woorden voor te vinden zijn. Uit respect voor de familieleden van de slachtoffers vonden we het noodzakelijk om de sequentie opnieuw te draaien en ik ben trots dat we die moeite hebben gedaan. Ik vind dat we onze film en onze intenties niet gecompromitteerd hebben en de passage die we in de plaats van de oorspronkelijke scène hebben gedraaid is minstens even sterk."

Dat vindt ook Josh Brolin: "Het is niet omdat we een gangsterfilm doen, dat we ons achter gangsters of moordenaars scharen. Ik heb er uiteraard van genoten om de film te maken, maar ik zelf geen wapen in huis en ik ben bang van geweren. Als je me vraagt wat de achterliggende boodschap van de film is, dan is het toch dat het geweld moet gestopt worden."

Toch roept het vragen op dat die oorspronkelijke trailer nog zo makkelijk op het internet te vinden is. Mochten we heel cynisch zijn, we zouden geloven dat er niet zoiets bestaat als slechte publiciteit. En het mag dan allemaal gaan over de zoektocht naar meer rechtvaardigheid, er wordt echt wel heel veel geschoten en geknald in de film.

Ruben Fleischer: "Ik denk dat het een film is over mensen die opkomen voor hun overtuigingen en trachten te doen wat goed is. Het is een viering van die agenten die L.A. bevrijdden van de georganiseerde misdaad, van kwaad en corruptie. Eerlijk, deze stad is niet meer geteisterd geweest door de georganiseerde misdaad, sinds zij ons verlost hebben van Cohen. Dus, ik denk dat Gangster Squad een eerbetoon is aan die politieagenten die opkwamen voor rechtvaardigheid en niet toelieten dat de misdaad de stad overnam."

De Amerikanen kunnen wel wat nieuwe helden gebruiken. Vandaar dat Dan Lin en Kevin McCormick zich al opmaken voor een sequel. Mogelijkheden genoeg. De gangster squad werd opgericht in de jaren veertig en bleef bestaan tot in de jaren zestig. Alleen de naam was toen anders. De bende werd toen The Intelligence Squad genoemd, maar de leden van de bende bleven zichzelf gangster squad noemen. En zeggen dat je lid bent van een doodseskader dat opkomt tegen de criminaliteit, het bekt niet.

Gangster Squad, vanaf woensdag 9/1 in de bioscoop.