Helpt een kusje van mama of papa op een zere knie?

Een kind dat valt en zich huilend bij zijn ouders meldt, krijgt als troost vaak een kusje op de zere knie. Dat helpt echt, weten jonge ouders, maar hoe dan precies? Is het de fantasie van de kleuter of werkt zo'n kus zowaar als pijnstiller? Van verbeelding blijkt geen sprake; een troostvolle kus of een aai over de bol zetten in het lichaam mechanismen in gang die de pijn daadwerkelijk verminderen. Pijn zit letterlijk tussen je oren, zegt hoog- leraar pijnbestrijding Frank Huygen van het Medisch Centrum Erasmus Rotterdam. Na een klap op je duim sturen de pijnreceptoren in de huid een elektrische impuls via de zenuwen door het ruggenmerg naar de hersenen en pas als die impuls in de hersenschors aankomt, voel je de pijn. Een kus op een zere plek kan de route naar de hersenen beïnvloeden en ook de reactie die daar optreedt.

De elektrische impulsen gaan naar de hersenen via een aantal schakelstations, legt Huygen uit. "Daar wordt bepaald of een signaal sterker, zwakker of even sterk wordt doorgegeven. Bij pijn worden dunne zenuwvezels gestimuleerd, bij een kusje of een aai over je bol dikke vezels. Signalen uit de dikke vezels kunnen in de schakelstations de poort tijdelijk sluiten. Daardoor worden de impulsen die binnen- komen via de dunne vezels heel even tegengehouden." De schakelstations kunnen ook vanuit het brein een signaal krijgen om te dimmen. De impulsen bereiken in de hersenen ook het limbisch systeem, waar de pijn in feite een emotionele lading krijgt. Daar wordt razendsnel een reactie geformuleerd: vechten of vluchten? Dat limbische systeem kan in de schakelstations impulsen tegenhouden die naar de hersenen willen. Denk aan de frontsoldaat in de loopgraven, zegt Huygen, die pas de pijn van een verwonding voelt als hij in het veldhospitaal is. Met een kus op de knie wordt dat limbisch systeem ook geactiveerd. De werking is niet zo sterk als bij de gewonde soldaat maar toch wordt de pijn gedempt. Een derde vorm van pijnstilling ontstaat door het placebo-effect: de verwachting dat de ouderlijke troost de pijn zal verminderen leidt ook daadwerkelijk tot minder pijn. Het kusje op de zere knie is voor een kind meestal de eerste kennismaking met dat fenomeen, zegt de Utrechtse hoogleraar gezondheidspsychologie Jozien Bensing. Dat fenomeen wordt beïnvloed door drie factoren, die elkaar kunnen versterken. Allereerst de aanwezigheid van een vertrouwd persoon, die geruststellend is, zodat het kind zich ontspant. Dan de herinnering dat in het verleden de pijn altijd minder werd als mama of papa een kus op de zere knie gaf. En de verwachting dat het dit keer ook zal gebeuren. Met behulp van scans is aangetoond dat die drie factoren allerlei biologische processen in het lichaam in gang zetten. Zo worden in het ruggenmerg pijnsignalen afgeremd en maken de hersenen endorfines aan, lichaamseigen pijnstillers. Die kunnen zelfs even sterk werken als medicijnen, aldus Bensing. Ouders kunnen het zo voor elkaar krijgen - om met een simpele kus op de knie de pijn te verdringen, door de betekenis die hun kind aan die kus toekent.