Liefhebben en loslaten in de virtuele wereld

Een keer trek je de conclusie: facebookvriendschap is een illusie. Het had de boodschap kunnen zijn achter Purge, een performance van de Brits-Amerikaanse Brian Lobel, die zijn Belgische collega Isabelle Bats vandaag brengt op de Creative Media Days in Gent. Maar het is ingewikkelder dan dat.

De performance zelf is dat niet. Integendeel. Een publiek, bordjes met daarop keep of delete, een laptop en een performer met een facebookprofiel: meer is er niet nodig. De performer stelt in één minuut één van zijn facebookvrienden voor, drie toeschouwers beslissen of hij hem mag houden of niet, de performer deletet al dan niet en hop, over naar de volgende facebookvriend. "To purge", noemt Lobel het, "zuiveren". Of nog: "het wreedste vriendschapsspel ooit."

Toen hij het in 2011 voor de eerste keer speelde op een Londens podium, waarschuwde hij zijn 1.400 facebookvrienden een maand op voorhand. De reacties? Behoorlijk uiteenlopend. "Het werk van een genie", vond de een, terwijl een ander boos reageerde: "Preventief heb ik je zelf al gedeletet." Purge zou hij uiteindelijk maar twee keer spelen. Nu laat hij het over aan collega's. "Het is de meest ongezonde performance die ik ooit bracht", vertelt Lobel, die vanavond in de Vooruit een lezing annex voorstelling brengt over Purge. "95 procent van mijn vrienden vond het goed bedacht en leuk, maar het is die andere 5 procent die je onrespectvol en wreed noemt, die je maar niet uit je hoofd kunt zetten."

De grote waaromvraag dringt zich op. Want: wat is de idee achter Purge? "Mijn eerste lief heeft me na de breuk gedefriend. Toen ik daar achter kwam, was ik gekwetst. Later zijn we weer vrienden geworden, maar toen stierf hij. Ik zocht een artistieke manier om met mijn verdriet en rouw om te gaan en kwam uit bij dat verschrikkelijke gevoel dat ik had gevoeld toen ik had ontdekt dat hij me op Facebook gedeletet had. We denken altijd dat wat op sociale media gebeurt, oppervlakkig is, maar de gevoelens die ermee gepaard gaan, zijn wel diepgaand. Ik zou niet durven zeggen dat facebookvriendschap met echte vriendschap niks te maken heeft. Integendeel. Net dat vind ik fascinerend. Hoe kan het dat pixels op een scherm je zo raken?"

Fantasiebeeld

Isabelle Bats, die Lobels gedurfde experiment vandaag uitvoert, sluit zich daarbij aan. "De centrale vraag achter Purge is voor mij: wat zijn echte vrienden in het leven? Ik heb 475 facebookvrienden en zij zijn me allemaal dierbaar. Ik ga hen tijdens de performance dan ook verdedigen tot het uiterste. Zie het als een ultiem teken van vriendschap." Zo zag het publiek dat Lobels vrienden beoordeelde het blijkbaar ook. Hij moest telkens maar 150 mensen defrienden.

"Facebook en andere sociale media zijn een interessant domein om te exploreren, omdat ze een andere realiteit vormen", gaat Bats verder. "Je presenteert je er op een andere, vaak mooiere manier aan je vrienden dan op café of op een fuif. Je kunt er een fantasiebeeld van jezelf ophangen, maar tegelijk maakt dat beeld ook helemaal deel uit van wie je bent. Is facebookvriendschap iets waard? Ik denk van wel. Ik vind de facebookrealiteit namelijk even legitiem als de werkelijkheid. Het is een realiteit die helemaal past bij deze tijd en dat hoeft helemaal niet negatief te zijn. Ik heb er goede vrienden leren kennen, ik heb er baantjes op aangeboden gekregen. Verwacht van mij dus geen voorspelbare kritiek op de sociale media."

Bij Purge zelf zijn wel wat kritische vragen te stellen. Zoals: kun je het wel maken je vrienden zo te gebruiken? Kan je hen misbruiken voor artistieke doeleinden? "Ik heb me daar schuldig over gevoeld", zegt Lobel. "Voor mezelf heb ik geen ethische grens overschreden. Ik heb iedereen gewaarschuwd en wie niet beoordeeld wilde worden in de voorstelling, werd ook niet beoordeeld. Bovendien noemde ik geen namen. Niemand werd publiekelijk vernederd. Toch kan ik er niet omheen: ik heb mensen gekwetst en ben vrienden verloren. Kunst en leven lopen bij mij altijd door elkaar. Ik ben geïnteresseerd in wat echt is en dat brengt risico's met zich mee. Als artiest zal ik daarmee moeten leren leven, vrees ik."

Purge, op 6 november, van 12 tot 18 uur in het ICC in Gent (door Isabelle Bats). Lezing over Purge van 21 tot 22 uur in de Vooruit in Gent (door maker Brian Lobel). www.vooruit.be