Unesco vraagt om VN-troepen tegen beeldenstorm in Mali
Wetenschappers maken zich ernstig zorgen over de 'beeldenstorm' op het Unesco- werelderfgoed in Timboektoe. Niemand weet precies hoe erg de schade is, nadat extremisten doelbewust eeuwenoude heiligdommen hebben vernield.
De Commissie voor het Werelderfgoed van de Verenigde Naties riep de VN gisteren op troepen naar Mali te sturen en geld vrij te maken voor het behoud van de cultuurschatten. Ook experts zeggen zeer bezorgd te zijn.
Zeker drie van de zestien heilige mausolea en een zeshonderd jaar oude moskee zijn vernield in aanvallen die vrijdag begonnen. Het voortbestaan van de vermoedelijk honderdduizend antieke manuscripten, van onschatbare historische en wetenschappelijke waarde en een cultureel hoogtepunt van Afrika, is daarmee in gevaar.
De aan Al Qaida gelieerde salafistische rebellen, die de stad in het noorden van Mali in handen hebben, wijzen het vereren van heiligen af, dat door de soefi's al honderden jaren wordt gepraktiseerd. Mausolea spelen daarbij een centrale rol, terwijl volgens de sharia, die Ansar Dine graag ingevoerd ziet, een graf maar één handbreedte boven de aarde mag uitsteken.
Het gevaar voor het erfgoed gaat echter verder dan de gebouwen. "Ansar Dine heeft ook de bibliotheken gesloten en de computers en generators gestolen", weet dr. Shamil Jeppie, directeur van het Timboektoe Manuscripten Project in Kaapstad. Hij klinkt aangeslagen. "Vierentwintig bibliothecarissen zijn gevlucht, één kan ik niet bereiken. Omdat de gebouwen geen stroom meer hebben, is klimaatbeheersing niet mogelijk. Maar voor het overleven van de papyri is dat essentieel, want Mali is extreem stoffig. En niets is daartegen bestand."
De meeste van Jeppies contacten zijn niet meer in de stad. Slechts één onderzoeker is nog telefonisch te bereiken. "Omdat de computers zijn gestolen, zijn ook veel digitale kopieën van de teksten waarschijnlijk verdwenen."
Voor de lokale gemeenschap zijn de molestaties een grote provocatie, zeggen experts. De graven spelen een actieve rol in de dagelijkse religieuze gemeenschap, voor de hele regio. In de beleving van de bevolking vormen ze een schild om de stad, dat hen beschermt tegen kwaad van buitenaf. De verwoesting grijpt daarom in in het hart van de gemeenschap.
Sinds 1988 staat Timboektoe op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Die erkenning van de wereld heeft de stad altijd met trots vervuld. De cultuurschatten vormen een deel van hun identiteit.
De manuscripten bevatten papyri en perkamenten die teruggaan tot de twaalfde eeuw, maar ook latere werken op papier. Het zijn niet alleen religieuze verhandelingen, maar ook handelsbrieven, familiegeschiedenissen en wetenschappelijke teksten over bijvoorbeeld astronomie. Nog lang niet alles is gedocumenteerd en gedigitaliseerd. In de stad zijn tientallen soefigeleerden ermee bezig, behalve een handvol westerse wetenschappers. Zij vormen scholen, 'madrassa's', naar de soefitraditie.
Toen in april de onrust in het Afrikaanse land begon werden veel boeken ondergebracht in kluizen en kelders van huizen. Veel families hebben daarnaast werken in privébezit. Dat kan de redding betekenen voor in ieder geval een deel van de schatten, erkennen de wetenschappers. De aanvallen richten zich op publiek toegankelijke plaatsen, dus die boeken zullen ze niet vinden.
Waarschijnlijk zien de rebellen het belang niet eens in van de papieren, denkt Jeppie. "De meesten van hen zijn namelijk ongeletterd. Ik verwacht dat dat de boeken zal redden."